Özet:

Türkoloji çalışmaları açısından son derece önemli bir coğrafya olan Günümüz İranı halen kayıt altına alınmayı bekleyen birçok bilgiyi muhafaza etmektedir. Azerbaycan, Horasan, Türkmen, Kaşkay, Sungur, Halaç gibi bilinen sözlü değişkeler 1920’lerden bu yana yerli ya da yabancı araştırmacılar tarafından incelenmekte ve elde edilen veriler bilim âlemiyle paylaşılmaktadır. İran Türkleri için kritik noktalardan biri olan Kirmanşah-Hemedan hattı, daha güneydeki Kaşkay değişkesi hariç, Azerbaycan değişke grubunun güney sınırını teşkil etmektedir. Bu hat kuzeyden güneye ve batıya doğru artık Türk nüfusunun azaldığı ve diğer etnik grupların (Fars, Kürt, Lor ve Lek) etkinlik alanının başladığı sınır bölgesi durumundadır. Alan araştırmaları ile Kirmanşah eyaletine bağlı Sungur ve Hemedan eyaletine bağlı Esedabad ile Bahar illeri üzerine derlemeler yapılmıştır. Bir hat üzerinde birbirine komşu ve yaklaşık altmışar kilometre uzaklıkta olan, batıdan doğuya doğru, Sungur-Esedabad-Bahar illeri dilbilimsel düzeyde çeşitli farklılıklar arz etmektedir. Bu makalede özelde ünlü sonrası /d/ ünsüzünün bu üç değişkede aldığı görünümler karşılaştırmalı bir biçimde örneklendirilmiştir. Yapılan incelemelerdebatıdaki Sungur değişkesinin ünlü sonrası /d/ ünsüzünü /r/leştirme, Esedabad değişkesinin ünlü sonrası /d/ ünsüzünü /y/leştirme ve Bahar değişkesinin de ünlü sonrası /d/ ünsüzünü muhafaza etme eğiliminde olduğu örneklerle tanıklanmıştır. Bu sebeple Kirmanşah-Hemedan hattının, kısa bir mesafe olmasına rağmen, ünlü sonrası /r/, /y/ ve /d/ değişkeleri olmak üzere üç alt değişke grubundan oluştuğu tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler: