Özet:

Râmehürmüzî’nin (ö. 360/971) el-Muhaddisü’l-Fâsıl’ı ile başladığı kabul edilen müstakil hadis usûlü çalışmaları, İbnü’s-Salâh’ın (ö. 643/1245) Mukaddime ve Ulûmü’l-Hadîs isimleri ile şöhret kazanmış olan Ma‘rifetü Envâi Ulûmi’l-Hadîs’i ile yeni bir boyut kazanmıştır. İbnü’s-Salâh’ın söz konusu kitabınınönemli iki özelliğinden birisi daha önce yazılmış kitaplarda bulunan hadis usûlü bilgilerini derleyip bir araya getirmesi, diğeri ise sonraki hadis usulü çalışmalarının bu kitap üzerinde yoğunlaşması ve yine bu kitap üzerinden hadis usulünde yeni yazın türlerinin ortaya çıkmasıdır. Hadis usulünde İbnü’s-Salâh’tan sonra ortaya çıkan yeni türler; nazım, nüket, şerh, hâşiye ve istidrâk çalışmaları gibi eserlerdir. Sözü edilen her türün kendine mahsus özellikleri ve yazılış gayeleri bulunmaktadır. Hadis usûlünde İbnü’s-Salâh’ın Ma‘rifetü Envâi Ulûmi’l-Hadîs’ine bağlı olarak ortaya çıkan türlerden birisi de “ihtisâr”lardır. En meşhur örneklerini Nevevî’nin (ö. 676/1277) et-Takrîb’i ve İbn Kesîr’in (ö. 774/1373) İhtisâru Ulûmü’l-Hadîs’inin oluşturduğu bu tür, daha çok eğitim-öğretim faaliyetlerinde ders kitabı olarak kullanılmak amacıyla kaleme alınmıştır. Bu çalışmada İbn Hacer’in (ö. 852/1449) telif ettiği Nuhbetü’l-Fiker fi Mustalahi Ehli’l-Eser isimli kitabın İbnü’s-Salâh’ın Ulûmü’l-Hadîs’inin ihtisârı olduğu şeklinde bazı kaynaklarda yer alan kanaat değerlendirilerek eserin, esasında İbnü’s-Salâh’ın kitabının ihtisârı değil, hadis usulünün önemli konularını ihtiva eden bir muhtasar olduğu vurgulanmış, Nuhbe hakkında bu şekilde bir kanaat oluşmasının sebepleri tartışılmıştır. Bu bağlamda eserin tertibinin, içeriğinin ve metodunun ihtisar türünün karakteristik özelliklerini yansıtmadığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca müellifin eserine verdiği ismin, onun kitabı yazma gayesinin belli bir kitabı ihtisar etmek değil, genel olarak hadis usulü eserlerinden seçmeler yapmak olduğunu gösterdiğine işaret edilmiştir. Bir eserin isminin ve müellifinin doğru tespiti ne kadar önemliyse o eserin ait olduğu tür içerisinde değerlendirilmesi de aynı şekilde önem arz etmektedir. Bu bakımdan hadis usulü alanında yazılmış eserlerin, ait oldukları türler dışında başka türlerin içerisine dahil edilmesi gibi bir yanlışın önüne geçilmesinin ve her eserin ait olduğu kategori içerisinde değerlendirilmesi gerektiğinin gösterilmeye çalışıldığı bu çalışmanın sağlıklı bir literatür bilgisi oluşmasına katkı sağlamasını ümit ediyoruz.

Anahtar Kelimeler: