Özet:

Çağdaş Özbek romanının kurucusu kabul edilen Abdulla Kadiri, 1894 yılında Taşkent’te dünyaya gelir. Maddi imkansızlıktan dolayı eğitim hayatında aksamalar görülür. Araştırmalarımıza göre yazar, Ötken Künler romanını, 1926 yılında kitap olarak yayımlamıştır Muştum dergisindeki bir makalesinde Özbekistan Komünist Partisinin üst düzey yöneticilerini güya “tenkit ve tahkir” ettiği gerekçesiyle 1926 yılında tutuklanarak iki yıl hapis cezasına çarptırılır. 1936-1939 yılları arasında Sovyetler Birliği'nin genelinde yürütülen “büyük temizlik” operasyonu sırasında Kadiri, rejim muhalifi olduğu gerekçesiyle suçlanır. 1937’de hapse atılan yazar, devrim karşıtı olduğu gerekçesiyle 4 Ekim 1938’de Taşkent’te gizlice öldürülür. Sonradan elde edilen belgelerden öğrendiğimize göre yazarın mahkemesinin, kurşunlanarak öldürülmesinden bir gün sonra 5 Ekim 1938 tarihinde Taşkent’te yapıldığı anlaşılmaktadır. Edebi faaliyetine şiirle başlayıp hikâye ile devam etmiş olan Abdulla Kadiri, iki tarihi roman yazmıştır. Kendisine büyük ün kazandıran Ötken Künler romanı aracılığıyla Özbek halkının tarihine ayna tutmaktadır. Yazar, romanda 19. yüzyılın ortasında Çarlık Rusyası’nın Orta Asya’yı işgali öncesinde Hokand Hanlığındaki adaletsiz uygulamaları ve Türk boyları arasındaki hakimiyet kavgalarını anlatır. Çarpıcı bir aşk hikayesinin ana eksende yer aldığı romanda, Türkistan'ın bölünmüşlüğü gözler önüne serilmiştir. Kadiri, eski Özbek toplumunda kadınların kötü durumunu, bazı gerici din adamlarının yanlış davranışlarını tenkit etmektedir. İncelemelerimiz sonunda yazarın mizahi hikâyelerinde yergi ve güldürü unsurlarını realist bakış açısıyla kullandığını da belirledik. Abdulla Kadiri’nin asıl başarısı ana dilini ustalıkla kullanması ve kendine özgü bir üslup oluşturmasıdır. Özbek Türkçesini ağız özelliklerine varıncaya kadar iyi derecede bilen yazar, roman karakterlerinin yöresel ağız özelliklerini ustaca canlandırmıştır. Dikkatli bir gözle incelediğimiz Ötken Künler'de çok sayıda sosyal tenkidin yer aldığını belirledik. Erkeklerin çok eşliliği, kadınların 2. sınıf insan olarak görülmesi, kız çocuklarının yaşlı erkeklerle evlendirilmesi gibi uygulamalar, yazar tarafından tartışmaya açılan meselelerdir. Ayrıca İslam toplumunda kumalık geleneğinin bulunması, kumalık neticesinde ortaya çıkan kıskançlığın felaketlere yol açması, kadın ve erkek kölelerin para karşılığında satılması eleştiri hedefine konulmuştur. Romanda aynı zamanda yoğun ahlaki tenkitler bulunmaktadır. Ebeveynin evli çocukları üzerinde aşırı otoriter davranması, evli kadınların hile ile başka erkeklerin haremine katılması, küçük çocuğa tecavüz edilmesi, kötü yöneticilerin masum insanları idam ettirmesi gibi çok sayıda olay görülmektedir. Yazar, sayılan olumsuzlukları toplumun temelini dinamitleyen ve mutlaka çözülmesi gereken olaylar olarak görmekte ve sert bir üslupla tenkit etmektedir. İnceleme ve araştırmalarımız neticesinde Türkiye'de Abdulla Kadiri ve romanları üzerinde nitelikli ve yeterli sayıda bilimsel araştırma yapılmadığını belirledik. Çalışmamız aracılığıyla yazar ve eserleri hakkında yeni bilgi ve bulgulara ulaşmış olduk. Bu yönüyle çalışmamız tamamen özgün bir nitelik taşımaktadır. Araştırmada klasik roman inceleme yönteminden yararlandık. Amacımız bu bildiri aracılığıyla Özbek edebiyatının öncü şahsiyetlerinden Abdulla Kadiri'yi önce Türkiye'de, ardından da Türk dünyasında hak ettiği biçimde tanıtmaktır.

Anahtar Kelimeler: