Özet:

2000 Kasım ve 2001 Şubat krizlerinden sonra girilen düzenleme sürecinde yaşanan gelişmeler ve ortaya çıkan sonuçlar 1980’den 2001 krizine kadar uzanan göreli serbest neoliberal dönemde yaşanan gelişme ve ortaya çıkan sonuçlardan ciddi biçimde farklılık göstermiştir. 2001 krizi sonrası düzenleme dönemi kriz öncesi neoliberal dönem ile genel olarak karşılaştırıldığında; bankaların sermaye yapılarının güçlendirildiği, sermaye yeterlik oranlarının yükseldiği, rekabetin korunması düzenlemelerine daha çok özen gösterildiği, zayıf ve sorunlu bankaların sistemden çıkarıldığı, yeni girişlerin güçlü bir sermaye ile olanaklı olduğu, kamu bankacılığının payının azaldığı, bankaların temel olarak kamunun fonlanması işlevi yerine kredi kullandırma işlevine yöneldiği, TMSF bankalarının hâlihazırda banka sahibi olan mevcut holdinglere değil rekabeti azaltmamak amacıyla yeni ortaya çıkan sermaye gruplarına devredildiği, ancak tasarruf oranlarının yatırımları destekleyecek düzeye gelmediği, mevduatların çok kısa vadeli olmaya devam ettiği, vade uyumsuzluğunun ortadan kaldırılamadığı ve sermaye yoğunlaşması ve merkezileşmesinde artış eğiliminin sürdüğü gözlenmiştir. Bankacılık krizlerinin kolaylıkla ekonomik krizlere dönüşebilmiş olduğunu kendi ülkesi de dâhil birçok ülke uygulamalarından deneyimleyen Türkiye’deki ekonomik politika yapıcıları 2001 krizinden sonra bankacılık sistemini kapsamlı biçimde ölçekte düzenlemeyi tercih etmiş ve bu tercihinin meyvelerini varlık ve kaynak yapıları daha güçlü, kaynak dağılımında ve üretim faaliyetlerinde daha etkin, sermaye yeterlilikleri daha yüksek, kamu kesimine daha az bağımlı ve ana faaliyetlerine daha çok odaklanmış bir bankacılık sektörü oluştuğu belirlenmiştir. Bankacılık sisteminin birtakım yapısal sorunları olmasına karşın sistemin temellerinin 2001 krizi sonrası dönemde giderek sağlamlaştırılabilmiş olmasının gözlenmesi Türkiye örneğinde düzenleme yapmama ya da yeniden düzenleme yerine düzenleme seçiminin faydalarının maliyetlerini aştığını göstermiştir. Nitekim bütün kredi ve ülke değerlendirmelerinde ekonomik istikrarı destekleyen etmenler arasında bankalarının finansal yapılarının sağlamlığı ve riskten kaçınan davranışları gösterilmiştir. Bununla birlikte, 2001 krizi öncesi dönemden kriz sonrası döneme taşınan sorunların ekonomik ve mali sistemle ilgili yapısal sorunlar ve politik güç mücadelelerinden kaynaklanmış olabileceği kabul edildiğinde düzenlemenin her derde deva bir ilaç olmadığı ve fakat gerektiğinde ve özellikle piyasanın etkin olmadığı, yetersiz olduğu ya da rekabetten uzak olduğu koşullarda kullanılmasının uygun olacağı ortaya çıkmaktadır. Çalışmada Türk Bankacılık Sistemi’ni tanımlayıcı veriler tablo, grafik ve şekiller yardımıyla miktarsal ve oransal bakımdan ekonomik, finansal ve sektörel analize tabi tutularak sistemdeki dönüşümün boyutları ve temel eğilimler saptanmış, söz konusu saptama ve eğilimler her bir başlık altında yapılan diğer çalışma ve araştırmalara da göndermeler yapılarak değerlendirilmiştir. TCMB, TBB, BDDK ve ilgili başka kurumlarca üretilen birincil ve ikincil veriler ile göstergelerden yararlanılmış, gerektiğinde amaca uygun birincil veriler türetilmiş, gerektiğinde ise daha önce başka amaçlarla yapılmış ikincil veri ve çalışmalara göndermeler yapılmıştır. Mali yapıya ilişkin sermaye yeterliliği, aktif kalitesi, likidite, kârlılık gibi mikro ekonomik etkenler ve ekonomi politikalarının istikrarsızlığı, enflasyon ve büyüme oranlarındaki istikrarsızlık, faiz oranları, döviz kuru ve sermaye hareketlerindeki oynaklık gibi makro ekonomik etkenler ile uygulanan finansal serbestleşme sürecine uyum, yasal düzenleme-gözetim-denetim faaliyetlerinin yeterliliği, kamu bankacılığında politik müdahalelere karşı açıklık gibi başka etkenler bir bütün olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: