Özet:

Ders kitapları öğretim araç gereçleri içinde önemli bir yere sahiptir. Bu açıdan ders araçlarının hem biçim özellikleri hem de içerik bakımından mutlaka çok iyi hazırlanmasını gerektirir. Kitapların öğretim programları ve temel kanunların ölçülerine göre hazırlanması bile yetmez. Eğer söz konusu olan ana dili ders kitabı ise bu çok daha ehemmiyet kazanır. Bu ders kitaplarının ilgili dilin söz varlığını çocuğun dil gelişimine katlı sunması beklenir. Söz varlığı sadece sözcük hazinesi demek değildir. Söz varlığı; sözcükler, atasözleri, deyimler, terimler, kalıplaşmış sözler ve ilişki sözleri gibi unsurlardan meydana bir dil evrenidir. Söz varlığı dilin birçok unsurunu bünyesinde barındıran ve dil kullanıcının ihtiyaç duyduğunda kullandığı önceden öğrenilmiş, benimsenmiş dil birimleridir. Bunlar içinde atasözleri bir öğüdü kesin bir yargı ile anlatırken onların yanı başındaki deyimler hayatın değişik görünümlerini anlatmaya yarayan çekimlik dil birimleridir. Söz varlığı unsurları, bir milletin yaşam biçimini, dünyayı algılayış biçimini, düşüncelerini, değerlerini, tarihini ortaya koyar. Söz varlığının kullanım niteliği ve yeterliliği de kullanılan dilin ne ölçüde bilindiğini ve benimsendiğini, yeni nesillere kazandırılmak istenen maddi ve manevi değerlerin ne derecede kazandırılabildiğini gösterir. Böylece dili kullananların dünya algısı ve dili kullanma becerisi hakkında bilgi verir. Bütün bunların içinden temel söz varlığı dediğimiz bir bölümünün yaş ve sınıf özelliklerine uygun biçimde ders kitaplarında metinler içerisinde yer alması beklenir. Bu bildiri kapsamında 2017-2018 eğitim öğretim yılında ülkemiz ortaokullarının tamamında okutulan farklı yayın evlerine ait ders kitapları doküman analizi yöntemiyle taranarak deyimler tespit edilmiştir. Bu deyimler daha sonra ifade ettikleri kavram göre de tasnif edilerek kavram çeşitliliği bakımından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: