Özet:

Özet: Dışalım talebini hem alıcı hem satıcı kesimlere göre ayrıştıran girdi-çıktı (G-Ç) modelinin 1973–1996 dönemine ilişkin bulgularına göre, petrol ürünleri kesimi öbür yurtiçi alıcı kesimler içinde açık arayla önde gelmekte, ham petrol kesimi deönemli yabancı satıcı kesimler arasında yer almaktaydı. Buna ek olarak aynı dönemde petrol ürünleri kesiminin fiyat artışlarında başı çektiği görülmekteydi. Bütün bu bulgular üretici fiyatlarıyla hesaplanmış G-Ç verilerinden elde edilmişti. Ancak aynı modeli temel fiyatlarla düzenlenmiş 1998 G-Ç verilerine uygulayan benzeri çalışmalara göre Türkiye’nin petrol dışalımına bağımlılığı, hâlâ önemli olmakla birlikte, dışadüşen konumunda değildi. Bu çelişkili bulgu çalışmanın çıkış noktasıdır. Türkiye 1990’larda kullandığı petrolün yaklaşık % 90’ını dışarıdan almaktaydı. Bu oran 2000’lerde daha da yükseldi. Petrolün birim fiyatının %70–75 kadarı vergiden oluşmaktadır. Akaryakıt vergisinin dolaylı vergiler içindeki payı 1998’de %30’du. Bu da toplam vergi gelirlerinin %12’sine karşılık gelmektedir. Yukarıda sözü edilen çelişki her ne kadar üretici fiyatları ya da temel fiyatlarla değerlemeler arasındaki fark, enerji yoğunluğundaki ya da enerji ikamesindeki değişen eğilimler, Türkiye’nin 1996’da AB ile Gümrük Birliği’ne girmesi gibi değişik etmenlere bağlanabilirse de, bu çalışma vergi bileşeninin etkilerine odaklanacaktır. Amacımız, dolaylı vergilerden doğan fiyat çarpıklıklarını da hesaba katarak, petrole bağımlılığın teknolojik yönü konusunda biraz daha bilgilenmektir. Bunu sağlamak için temel fiyatlarla ve üretici fiyatlarıyla bulunan katsayılar arasındaki farkı, kesimler arası işlemlerin doğurduğu vergiler cinsinden tanımlayan bir yöntem geliştirdik. Kullandığımız veriler 1998 G-Ç Çizelgesinin biri temel fiyatlarla öbürü üretici fiyatlarıyla hazırlanmış iki biçimidir. Buradan elde ettiğimiz bulgulara göre temel fiyatlarla hesaplanan dışalım uyarma katsayıları hep daha büyük çıktı. Öyleyse, daha önceki çalışmalarda Türkiye’de üretimin petrol dışalımına bağımlılığını hep olduğundan daha düşük tahmin edildiğini söyleyebiliriz. Anahtar Kelimeler: Girdi-çıktı, petrol, vergi, dışalıma (ithalata) bağımlılık Abstract: Findings with the I-O model decomposing import demand generation by origin and destination revealed that petroleum products sector was a far outlier as the domestic destination sector and raw petroleum was significant as the origin sector in the Turkish economy during 1973-1996. Furthermore findings with the I-O model decomposition model incorporating relative price effects indicated that petroleum products were leading in price increases in the same era. These exercises were carried with input-output data in producers’ prices. A similar work done with the input-output data in basic prices for 1998 however found that Turkey’s dependence on oil imports was not outstanding, though still significant. This controversial finding is the starting point of this paper. Turkey imported about 90 % of its oil in the 1990s and even more in the 2000s. Oil price data show that taxes amount to 70-75 % of the unit price. The share of petroleum products taxes in total indirect taxes was 30 % in 1998, which amounts to 12 % in total tax revenues. Although the controversy might be due to several factors such as difference in valuation (producers’ versus basic prices) and/or changing patterns in energy intensity (and/or substitution) and/or Turkey’s entrance to Customs Union with the EU in 1996, this paper focuses on the impact of the tax component. It is an attempt to gain further insight into the technological aspect of oil dependency of the economy, with price distortions due to indirect taxes accounted for. We develop a methodology which defines the discrepancies between technical coefficients based on data in basic prices and in producers’ prices in terms of taxes incurred during interindustrial transactions. The unique set of data that we have is two I-O tables for 1998, one in basic prices and the other producers’ prices. We find that import generation coefficients are generally larger with data in basic prices. Hence we might have even underestimated dependency on oil imports in the past period. Keyword: Input-output, oil, tax, import dependency

Anahtar Kelimeler: