Özet:

Günümüzde genelde eğitim sisteminin, özelde eğitim-öğretim programlarının oluşmasında birtakım iç ve dış etkenlerin varlığı dile getirilmektedir. Osmanlı medrese sistemini günümüz eğitim sistemleriyle kıyaslamak ve ikisinin birebir örtüştüğünü söylemek mümkün değildir. Ancak kendi şartları içerisinde değerlendirildiğinde medreselerin yönetim ve eğitim anlayışlarının oluşum ve gelişiminde pek çok değişkenin/faktörün bulunduğu görülebilir. Bunların başında devlet otoritesi, ilmiye sınıfı olarak teşkilatlanan ulema, Türk ve İslam coğrafyasının genelinde var olan Sünnî ilim geleneği, medreselerin finansmanını sağlayan vakıflar ve medrese eğitiminde asıl önemli unsur olan müderris gelmektedir. Özellikle Fatih’in yönetim ve eğitim sistemi bakımından yakından ilgilenerek inşa ettiği Sahn-ı Semân ve Kanuni’nin kurduğu Süleymaniye medreseleri, devlet otoritesinin medreseler üzerindeki etkisini çok iyi yansıtmaktadır. Ulemanın da medreseler üzerindeki tesiri, medreselerle ilgili düzenlemelerin yer aldığı kanunnâmelerin hazırlanması ve yürürlüğe konulmasında kendini göstermiştir. İslam ilim ve kültürünün önemli merkezlerinden gelen bilginler ile özellikle yüksek tahsil için buraları tercih eden Osmanlı âlimleri bu bölgelerdeki medreselerin ilim, kültür ve eğitim geleneklerini Osmanlı medreselerine intikal ettirmişlerdir. Yine bu konuda Osmanlı âlimlerinin itibar ettiği Sünnî çizgideki seçkin ulemanın eserleri ve şerhleri Osmanlı medreselerinde okunmuş ve bunlar zihniyet oluşturucu etkiye sahip olmuştur. Medreselerin finansmanını sağlayan vakıfların kurucularının vakıfnâmelerde, medreselerde müderrislik yapacak kişiler ile okutulacak ilim ve eserlerin belirlenmesinde müdahil oldukları görülür. Müderrisler ise medreselerin yönetim ve eğitim işlerinden tamamen sorumlu kişilerdir. İlmi ihtisasları, kişisel tercihleri ve dünya görüşleri doğrultusunda ders programlarında farklı kitaplar okutabilmekteydiler. Bu çalışmamızda medrese eğitim sistemi üzerinde etkisi olduğunu düşündüğümüz faktörleri genel olarak anlamaya ve yorumlamaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler: