Özet:

Bu çalışmanın temel amacı devrimle beraber Küba kamu maliyesinde ve ekonomisinde yaşanan dönüşümü anlamaya çalışmaktır. Çalışma, Küba ekonomisini dönemlere ayırarak incelemekte, GSYH, dış ticaret ve işsizlik göstergelerini esas alarak değerlendirmeler yapmaktadır. Kamu maliyesi ise bütçe sistemleri, vergiler ve harcamaları dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Küba, devrim ve sonrasında önemli iktisadi ve mali dönüşümler yaşamıştır. 1959-1963 ve 1963-1970 dönemleri kapitalist üretim biçiminden sosyalist üretime geçiş yılları olduğundan iktisadi ve mali tartışmalar açısından çok zengindir. Bütçenin nasıl örgütleneceği, kamu işletmelerinin hangi esaslarla çalışacağı bu tartışmalarınönemlilerinden olmuştur. 1959-1963 döneminde gelir ve servet vergileri yükseltilmiş, toprak reformu gerçekleştirilmiş, devlet mülkiyeti artırılmaya çalışılmıştır. Ekonomi merkezi planlama örgütüne devredilirken, bütçe de Finansman Bütçe Sistemi’yle merkezi olarak örgütlenmiştir. Ekonomide devlet denetimi sağlandıktan sonra vergi sistemi ilga edilmiş, bütçenin önemli kısmı sosyal harcamalara ayrılmıştır. Aynı zamanda eğitim, sağlık ve istihdam alanlarında önemli başarılar kaydedilmiştir. 1964 sonrasında ise sanayileşme hedefi öncelikli olmuş, ancak istenen başarılara ulaşılamamıştır. 1970’lerde sanayileşme hedefinde yaşanan sorunlar özel çiftliklerin teşviki, sektörel planlama, serbest meslek izinleri gibi reformların gerçekleştirilmesine sebebiyet vermiştir. Özel sektöre verilen imtiyazlar vergilemeyi beraberinde getirmiştir. Ekonomide yaşanan sorunlarla birlikte, sıkı ekonomik bağların olduğu Sovyetler Birliği’nin 1989’da çöküşü büyük bir krize neden olmuş, özel sektöre verilen imtiyazlar genişletilmek zorunda kalınmıştır. Yaşanan kriz ekonomide önemli değişimler yaratmış, GSYH içinde hizmet sektörünün payı artmış, özellikle sağlık ve turizm GSYH’nın önemli bileşenleri haline gelmiştir. Diğer yandan, devletin bazı alanları özel sektöre açması bu alanları kontrol etmek ve gelir elde etmek amacıyla vergi türlerinin ve vergilerin toplam gelir içindeki payının artmasına neden olmuştur. Ekonomide yaşanan krizlere rağmen hâkim üretim tarzında uygulananın tersine sosyal harcamaların bütçe içerisindeki payı yarıya yaklaşmıştır. 2008 krizi ve aynı yıl Küba’da yaşanan hortumun yarattığı ekonomik yıkım Küba’yı 1990’lı yıllarda alınan reform kararlarını daha da genişletmeye zorlamıştır. 2008 sonrasında serbest meslek ve küçük işletmecilik lisanslarının genişletilmesi, devlet işletmelerinde istihdamın azaltılması, devlet çiftliklerin kiraya verilmesi gibi önlemler alınmıştır. Vergi türleri ve vergilerin bütçe içinde payı artmış, 1990’lı yıllarda olduğu gibi sosyal harcamalar düşürülmediği gibi bütçe paylarında artışa gidilmiştir. Vergi sistemi şekillendirilirken ödeme gücü dikkate alınmış, dolaylı ve dolaysız vergiler arasında denge sağlanmaya çalışılmıştır. Çalışma, son olarak sosyalist kamu maliyesinin toplumsal sonuçlarını İnsani Gelişmişlik İndeksine bakarak değerlendirmiştir. Küba yaşam beklenti oranı, sağlık harcamalarının GSYH’ya oranı ve okullaşma oranı açısından dünya ülkeleri içinde yüksek değerlere sahiptir. Yazı, genel olarak değerlendirildiğinde hakim üretim biçimine alternatif olarak örgütlenen ekonomik yapı ve kamu maliyesine dair fikirler vermesi açısından özgünlükler taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler: