Özet:

Sözlüklerde “namaz kılınan yer” anlamına gelen namazgâh, genellikle şehir yolları üzerinde, yaylalarda, meydanlarda inşa edilen dinî yapılar grubundandır. Bu eserlerde namaz kılınan bir alan, kıbleyi gösteren bir mihrap veya kıble taşı vardır. Yakınında abdest almayı sağlayan çeşme veya kuyu bulunur. Makalemizin amacı, Aydın’daki namazgâhları tespit edip Anadolu-Türk mimarîsindeki yerini belirlemektir. Aydın, tarihî sürecinde birçok uygarlığı bünyesinde barındıran Ege Bölgesi’ndeki önemli illerden birisidir. Batı Anadolu’yu İç Anadolu’ya bağlayan yolun kilit noktasındadır. 1994 yılından beri ilin merkezinde, ilçelerinde ve köylerinde Türk Dönemi eserlerine yönelik araştırmalar yapmaktayız. Dolaştığımız 200 köyde günümüze ulaşabilen 12 adet namazgâh bulabildik. Araştırmalarımız devam etmektedir. Aydın’daki namazgâhlar genellikle yol üzeri ve yaylalara inşa edilmiştir. Topografik durumdan dolayı Bozdoğan, Çamlıdere, Yayla Mevkii Namazgâhı gibi eserler eğimli alanda bulunurlar. Yapıların inşa malzemesi kırma taş, moloz taş, tuğla, kerpiçtir. Ahşap, üst örtü sisteminde tercih edilmiştir. Namazgâhların tabanlarında tuğla, kayrak taş kullanılmış veya doğal zeminden yararlanılmıştır. Kemer, Dedekuyusu namazgâhları gibi eserler yüksek bir platforma sahiptirler. Koçarlı, Sobuca Köyü Namazgâhı, Bozdoğan Çamlıdere, Yayla Mevkii Namazgâhı örneklerinde kaide olarak çeşme yapısı kullanılmıştır. Atça, Hancıoğlu Mevkii Namazgüst örtü sisteminde tercih edilmiştir. Namazgâhların tabanlarında tuğla, kayrak taş kullanılmış veya doğal zeminden yararlanılmıştır. Kemer, Dedekuyusu namazgâhları gibi eserler yüksek bir platforma sahiptirler. Koçarlı, Sobuca Köyü Namazgâhı, Bozdoğan Çamlıdere, Yayla Mevkii Namazgâhı örneklerinde kaide olarak çeşme yapısı kullanılmıştır. Atça, Hancıoğlu Mevkii Namazgâhı’nda zemin yoldan düşük tutulmuştur. Aydın’daki namazgâhlar kare veya dikdörtgen plânlıdır. Çamlıdere’deki namazgâhta arazinin konumu nedeniyle düzgün kenarlar oluşturulamamıştır. Atça, Kemer, Dedekuyusu, Dedeköy namazgâhlarının üzerlerinin örtülü olduklarını düşünmekteyiz: Köşelerde, bazılarında ise hem köşe, hem de aralarda payeler vardır. Koçarlı Tekeli Köyü Namazgâhı, Dalama Musallası gibi örneklerin üzeri açıktır. Yazıkent, Değirmenbaşı Mevkii Namazgâhı’nda olduğu gibi bazı eserlerin üzeri sonradan kapatılmıştır. Kemer, Dedekuyusu, Atça namazgâhlarında mihrap nişi payelerin içine açılmıştır. Yazıkent örneğinde mihrap bir duvarın ortasında bulunur. Minber uygulamasını ise Dalama Musallası’nda görmekteyiz. Aydın’da namazgâhlar süslemesiz, sade tutulmuş yapılardır. Kemer ve Dedekuyusu namazgâhlarında payelerin dış köşeleri pahlanmıştır. Üst kısımları mukarnaslıdır. Kemer namazgâhında yelkenli tasvirleri yer alır. Namazgâhların kitabesi yoktur. Kemer Namazgâhı’nda sıva üzerine Rumca yazılar ve 1729 tarihi yazılmıştır. Çamlıdere’deki namazgâhta ise çeşmenin kitabesinde H.1316/M.1898-1899 tarihi dikkati çeker. Eserleri yaklaşık 200 yıllık bir zaman dilimine tarihlemek mümkündür. Aydın’daki namazgâhlarda 1950’li yıllara kadar vakit, Cuma, bayram namazlarının kılındığı bilinmektedir. Günümüzde ise tamamı kaderine terk edilmiştir. Dileğimiz, bu yapıların korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasıdır.

Anahtar Kelimeler: