Özet:

Abstract III. Selim döneminden başlayarak Tanzimat, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dö- nemine kadar yaşan modernleşme/batılılaşma sürecinde, Osmanlı devleti Batı karşısındaki durumunu tahkim etmeye yönelik bir takım düzenlemelere gitmiştir. Söz konusu düzenlemeler çoğu zaman dış manipülasyonların bazen de iç dinamiklere bağlı taleplerin etkisiyle gündeme gelmiştir. Yapılan bu düzenlemelerin başarı veya başarısızlıkları, Osmanlı-Türk toplum yapısı- na uygunluğu veya uygunsuzluğuna bağlı olarak tartışılmıştır. Bu çerçevede ortaya çıkan fikir akımlarının tartışma ve önerileri, özellikle Batı uygarlığı karşısında nasıl bir pozisyon alınması üzerinde odaklanmıştır. Bu çalışmada, Türk modernleşme sürecinde ortaya çıkan değişim planındaki pratik uygulamaların yönü ve yeterliliği konusunu tarihi, ekonomik ve sosyolojik boyutlarıyla tartışan ve kendi yaklaşımlarını teorik olarak ortaya koyan Niyazi Berkes’in sosyolojik analizleri üzerinde durulacaktır. Berkes temel yaklaşı- mını, Cumhuriyet dönemine kadar ortaya konmuş çözüm önerilerinin palyatif olduklarını, dolayısıyla geleneksel düzene (nizam, nizam-ı alem) eklemlenerek şekillendiği argümanı üzerinden belirlemiştir. Berkes bu yaklaşmana bağlı olarak Cumhuriyet döneminde gündeme gelen devrimci yöntem ve buna bağlı değişim programıyla gerçekçi çözümün ortaya konmuş olması- na rağmen, daha sonra devrimden sapmaları gündeme gelmesiyle Kemalist devrimin amaçlarından uzaklaşıldığını iddia etmektedir. Ona göre, geleneksel düşünce ve değerler (gericilik) toplumun gelişmesine engel olmaktadır ve bu durumdan kurtulmanın tek yolu devrimci (Kemalist) uygulamalardır.

Anahtar Kelimeler: