Özet:

Savaş ve edebiyat toplumu ilgilendiren iki önemli kavramdır. Kültürel kimliğin oluşmasında ve toplumsal duyarlılığın artmasında edebiyatın payı ne kadar büyükse, savaşın toplumu ve edebiyatı etkileme oranı da o kadar yüksektir. Yakın geçmiş tarihimiz bu karşılıklı etkileşimin çarpıcı örnekleri ile doludur. Bu çalışmada Çocuk Duygusu dergisi esas alınarak savaş şartlarının çocuklara ve çocuk oyunlarına yansıması incelenmiştir. Balkan savaşları sonrasında yönetimi tam anlamıyla ele geçiren İttihat ve Terakki Partisi bu zor şartlarda bile toplumu, bu arada çocukları kendi ideolojisi doğrultusunda etkilemeye çalışmıştır. Bu etkileme ve yönlendirme çabalarının çocuk eğitiminde önemli bir yeri olan oyunlara kadar inmiş olması dikkat çekicidir. Homojen bir yapısı olmayan, fakat zamanla Türkçü bir anlayışa sahip olan İttihat ve Terakki hareketinin eğitim konusundaki politikaları da bu doğrultuda değişim göstermiştir. Geçici de olsa çıkarılan Tedrisat-ı İptidaiyye kanunu ile Türkçenin öğretilmesinin zorunlu hâle getirilmiş olması sadece ilk mekteplerde değil o dönemde çıkarılan dergi ve gazetelerde de etkili olmuştur. Nitekim Çocuk Duygusu dergisinin ilk sayılarındaki oyunlarda yer alan “Osmanlı” kelimesinin yerini, daha sonraki sayılarda “Türk” kelimesinin almış olması, Osmanlıcılıktan Türkçülüğe kayan İttihat Terakki yönetiminin basın üzerindeki etkisini açıkça ortaya koymaktadır. Balkan yenilgisinden 19 gün sonra çıkmaya başlayan Çocuk Duygusu dergisinde Baha Tevfik, Şahabettin Süleyman, Ahmed Edib, Selim Sırrı, Faik Ali ve Filozof Rıza Tevfik gibi tanınmış sanatçılarının yazılarının yer alması, Sultan V. Mehmet Reşat Han’ın, Sadrazam Said Halim Paşa’nın, Dahiliye Nazırı Talat Paşa’nın Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın, Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın, Mahmut Şevket Paşa’nın ve büyük şair Recaizade Mahmut Ekrem Bey’in fotoğraflarının yer almış olması da dikkat çekicidir. O yıllarda karşılaşılan “boykotaj”, “yabancı firma reklamları” ve “reklam afişlerinde kullanılan dil” gibi konularda Çocuk Duygusu dergisi adına özellikle Leon Lütfi’nin, provokasyonlardan uzak, sakin, soğukkanlı, tutarlı ve çözüm üreten yaklaşımı da takdir edilecek bir tavırdır. Fakat bunun yanında “kin” kavramı ile ilgili yazılanlar çocuk eğitimi açısından olumsuz özellikler taşımaktadır. Balkan savaşları sonrasında karşımıza çıkan Çocuk Duygusu dergisinin bir Osmanlı Ermeni’si olan Leon Lütfi tarafından neşredilmiş olması ayrıca önem taşımaktadır. Çocuk terbiyesine “ehemmiyet” verdikleri ifade edilen dergide; “Ağaç taze iken eğildiği gibi insanlar da genç iken ta’lim ve terbiye edilirler.” vurgulaması yapılır. Dolayısı ile bu dergide yer aldığı tespit edilen 18 çocuk oyunundan 9 tanesinin bütünüyle ya da kısmen savaşın etkilerini yansıtan ve çocukları savaşa hazırlayan bir özellik taşıması dikkat çekicidir. Ayrıca bu oyunların dili kullanma yeteneğini geliştirme, merhametli olma, vatan ve millet sevgisini canlı tutma, Osmanlılığa, Türklüğe mensubiyet, bayrağa ve sancağa sahip çıkma gibi özellikleri çocuklara kazandırmayı  amaçlaması derginin bir başka olumlu bir özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Çocuk eğitiminde elbette oyun faktörünün önemi inkâr edilemez. Çocuk Duygusu dergisi de bu önemin farkında olarak, Balkan Savaşları sonrasında ortaya çıkan olumsuzlukları çocuklara anlatmak ve onları geleceğe hazırlamak ve memleketin içinde bulunduğu zor şartlara rağmen onların morallerini yüksek tutmak amacıyla oyunlardan istifade etme yolunu tercih eden dergiler arasında yer almıştır. Ancak bütün bunların yanında özellikle Çocuk Duygusu dergisi ve o dönemde çıkan diğer dergi ve gazeteler, yaşanan savaşları, bu savaşların ortaya çıkardığı olumsuzlukları sadece çocuk oyunlarına değil hayatın bütününe yansıtmışlardır. Bu olumsuz manzaraların zararlı etkilerden çocukları korumayı pek fazla düşünmemişlerdir. Bu çalışmada Çocuk Duygusu dergisinde yer alan çocuk oyunları, tek tek değerlendirilerek çocuklar üzerinde bırakacakları olumlu ve olumsuz özellikler özellikle eğitim değerleri açısından değerlendirilmiştir. Anahtar Sözcükler: Savaş ve edebiyat, çocuk, oyun, Çocuk Duygusu dergisi.

Anahtar Kelimeler: