Özet:

Mondros Mütarekesi gereği ordular lağvedilince Osmanlı ordusu yeniden düzenlemeye tabi tutulmuş­tur. Anadolu’nun Mütareke’den sonra düşmanlar tarafından işgal edileceğini öngören Osmanlı yöne­ticileri, vatanın kurtarılmasına yönelik olarak ordu müfettişliği teşkilatının kurulmasını kararlaştırmış­lardır. Bu teşkilatının kurulmasıyla, Osmanlı Ordusu görünüşte seferi kadro düzeninden hazeri kadro teşkilatına geri dönmüştür. Müfettiş olarak atanan kişiler vatanperver ve padişahın ve hükümetin güvenini kazanmış ki­şilerdi. Bu müfettişliklerden birisi de bu dönemle ilgili yapılan çalışmalarda göz ardı edilen Mersin­li Cemal Paşa’nın riyasetindeki II. Ordu(Yıldırım) Kıtaat-ı Müfettişliğidir. Hâlbuki Cemal Paşa da aynı dönemde Mustafa Kemal Paşa ile benzer bir vazifede bulunmuştur ve Mütareke sonrası millet ve memleketin kurtarılması bakımından oldukça mühim bir vazife ifa etmiştir. Üstelik Mustafa Ke­mal Paşa’nın yaptığı işin tarihi süreçteki yerinin ve öneminin kavranması bakımından da II. Ordu Müfettişliği, incelemeye değer bir rol oynamıştır. Merkezi Konya olan müfettişliğin sorumluluk ala­nında İzmir, Konya, Ankara, Kastamonu, Antalya, Kayseri, Eskişehir, Kütahya, Afyon mıntıkası yer almaktaydı. Bu mıntıka, İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan tesir bölgesinde bulunması bakımından oldukça önemliydi. II. Ordu Müfettişliği, vatanın kurtarılmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesinde, sorumlu­luk sahasıyla ilgili olarak güvenliğin sağlanmasında, düzensizliklerin sebeplerinin tespiti ve önlenme­sinde, istihbarat faaliyetlerinde, milli birlik ve bütünlüğün sağlanmasında ve düşmana karşı direniş ruhunun güçlenmesinde çok önemli roller oynamıştır. Bu çalışmada, Mütareke döneminde II. Ordu Müfettişliğinin rolü, özellikle arşiv belgelerine göre aydınlatılmaya ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: