Özet:

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı sırasında Ermenileri sevk ve iskân etmesinin en önemli sebeplerinden birisi, Ermeni komitecilerin İtilaf Devletleri, özellikle Rusya ordusuna her yönden yardımda bulunmalarıdır. Daha Osmanlı Devleti savaşa girmeden başlayan Ermen komitelerinin Rusya ile diyalogları, savaş sırasında Ermenilerin gönüllü birlikler halinde Osmanlı topraklarından, Avrupa ve ABD’den Kafkas cephesine katılmaları ile sonuçlanmıştır. XIX. yüzyıldan itibaren Balkan coğrafyasında teşkilatlanmaya başlayan Ermeni Taşnaksütyun ve Hınçak cemiyetleri, savaş sırasında özellikle Bulgaristan ve Romanya’da Rus diplomatlarının da yönlendirmeleri ile gönüllü kaydına başlayarak bunları Rus ordusuna göndermişlerdir. Komiteler böylece savaş sonunda Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermenistan’ın kurulması için çalıştıklarını açıklamışlardır. Bulgaristan ve Romanya’da bulunan Osmanlı Devleti elçileri komitelerin çalışmalarını yakından takip ederek gönüllü hareketi ile ilgili bilgileri İstanbul’a göndermişlerdir. Sofya, Bükreş, Rusçuk, Köstence, İbrail, Sünne ve Varna, Ermeni komitelerinin gönüllü toplama ve Rusya’ya sevk etme işinde en yoğun çalıştıkları şehirlerdir. Bu şehirlerdeki Osmanlı temsilcileri Ermenilerin gayri kanuni çalışmalarını önlemek için yerel yönetimler nezdinde teşebbüslerde bulunmuşlar ancak Ermenilerin gönüllü olarak Rus ordusuna katılmalarını önleyememişlerdir. Bu çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri ve diğer kaynaklar ışığında Ermeni komitelerinin gönüllü olarak Rus ordusuna katılma süreçleri ve Balkanların bu süreçteki rolü ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: