Özet:

Oyuncak kavramının tarihte tam olarak nasıl ortaya çıktığı belirsizlikler içermektedir. İnsanlar doğayı taklit etme çabası ile kendi benzerlerini mağaralara yapmışlardır. Ayrıca farklı malzemelerden küçük üç boyutlu figürlerini de yapmışlardır. Bu figürler dinsel tapınma amaçlı kullanımdan doğmuşsa da, zaman içinde oyuna dönüşmüştür. İnsan figürlerinin yanı sıra hayvan figürlerini de yapmışlardır. Bu figürler bir süre sonra çocukların eğlence aracına dönüşmüştür. Oyuncaklar bu bakımdan tarihin gelişim sürecine de tanıklık etmektedirler. Aynı zamanda sanatın, kültürün, bilimin de tarihsel sürecini incelemede yardımcı bir unsur da olmaktadır. Oyuncak, bir kültürün taşıyıcısıdır. Örneğin geleneksel bez bebekler ait olduğu kültürün motifleri, renkleri, tarzlarını yansıtmaktadır. Araştırmada da Türk Kültürüne ait bez bebekler ele alınmıştır. Bu bez bebeklerle ilgili farklı araştırmalar bulunmaktadır. Örneğin turizm ile ilişkisi, yöre halkına katkıları gibi araştırmalar bulunmaktadır. Ancak bu araştırmada bez bebeklerin sanatsal nitelikler açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Özellikle estetik nitelikleri ve estetik bakışa getirdiği katkılar açısından bir değerlendirme yapılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden durum (örnek olay) değerlendirmesi çalışmasıdır. Veriler doküman inceleme yöntemi ile oluşturulmuştur. Araştırmada geleneksel olarak en çok bilinen Çomakdağ ve Soğanlı yöresel bebekleri örnek olarak alınmıştır. İki bebek türü de estetik değerler açısından araştırmacının hazırladığı bir form ile değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme formunda; sanatsal eleştirisi basamaklarını oluşturan, sanatsal düzenleme elemanları, ilkeleri ve sanat kuramları oluşturmaktadır. Araştırma bulgularına göre; bu bebekler, sanatsal düzenleme eleman ve ilkeleri açısından zengindir. Estetik duyarlılık ile yapılmışlardır. Üzerlerinden tarihin ve kültürün izlerini taşımaktadırlar. Sanat kuramları açısından ilk üretilenler biçimci, anlatımcı kuramlara dahil edilseler de günümüzde üretilenler bu kuramların yanı sıra işlevsel amaçlıdırlar. Ayrıca aynı tür ve çok sayıda üretilseler de ilk çıkış örneği tasarım örneği göstermektedir. Direk bir sanat eseri olamazlar, ancak el sanatları (zanaat) bazında değerlendirilebilir. Sonuç olarak bu her iki bebek türü de sanatsal bir estetik bilinç ile yapılmışlardır. Kültürün aktarıma yardımcı olmalarının yanı sıra estetik bilincin aktarılmasına da faydalı olmaktadırlar. Bu tür bez bebekler onunla oynayan çocuklara da estetik bilinç kazandırabilecektir.

Anahtar Kelimeler: