Özet:

Türklerin Anadolu’ya gelmeleri ile başlayan Türk-Ermeni ilişkileri 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşından sonra artan milliyetçilik akımını ve büyük devletlerin Osmanlı topraklarını paylaşmak istemeleri neticesinde bozuldu. Ayastefenos ve Berlin Antlaşmasından sonra Ermeni komitaları Doğu Anadolu’da Altı Vilayette bir Ermenistan kurmak istediler. Bu 6 vilayetten biri de Erzurum ve Erzincan da bu vilayetin bir sancağı idi. Yabancıların yaptığı istatistiklerde ve salnamelerinde Ermeniler Müslümanlardan fazla bir nüfusa sahip değildi. 1880’lerden sonra komiteler Erzincan’da da faaliyetlerini artırmıştı. Önce taraftarlarını çoğaltmak maksadıyla yoğun propaganda yaptılar. 1890’lardan itibaren de silahlanmaya başladılar. 1893’lerde Erzincan’da Ermeni kilise, okul ve evlerinde çok miktarda silah ve patlayıcı madde ele geçirildi. 1890-1900 arası başta İstanbul olmak üzere Anadolu’nun muhtelif vilayetlerinde Ermenilerin gösterileri ve Müslüman halkı tahrikleriyle çatışmalarla geçti.1894, 1895 ve 1896 yıllarında Erzincan merkez ve ilçelerinde Müslüman halk ile Ermeniler arasında şiddetli çatışmalar yaşandı ve neticede çoğunluğu Ermenilerden olmak üzere yaklaşık 1000 civarında insan öldü. Bu çatışmalar önce komitacıların Müslümanlara saldırıları ve tahrikleriyle başlamış, galeyana gelen Müslüman ahali Ermenilere saldırmıştı. Komitacıların istediği de zaten buydu. Sonunda zaptiye birlikleri asayişi sağladı. 1895-96 yıllarında meydana gelen olaylarda ülke genelinde Osmanlı kaynaklarına göre yaklaşık 1.800 Müslüman, 8.700 Ermeni olmak üzere 10.500 ölü ve 4.000’e yakın yaralı vardı. Yabancı konsoloslukların raporlarına göre ise 1896 Şubatında ölü sayısı 40.000 olarak gösterilmişti. Ermenilerin Gayeleri bir dış müdahaleyi gerçekleştirmekti. Buna rağmen II. Abdülhamit Ruslar ile İngilizleri karşı karşıya getirmiş ve Ermeni Komitecilerinin umduğu bütün yabancı müdahale imkânları kesin olarak önlenmiş ve 1. Dünya savaşına kadar geçici de olsa bir barış ortamı sağlanmıştı.

Anahtar Kelimeler: