Özet:

Ondokuzuncu yüzyıl dünya tarihinde küresel boyutta esaslı ekonomik, siyasi ve sosyal değişikliklere şahitlik eden bir yüzyıl olmuştur. Daha da önemlisi bu gelişmelerin etkileri günümüzün sorunlarını -özellikle din, devlet ve toplum arasındaki gerilimli ilişkinin devam ettiği modern Müslüman-çoğunluklu ülkeler için- oluşturmaktadır. Gerilimin çıkış noktasını yani geçmişte şeriat ve devlet ayrımının net bir şekilde gözükmeye başladığı dönemi incelemek bugün şeriatın modern Müslüman-çoğunluklu ülkelerin hukuk sistemlerindeki rolünü belirlemede yaşanan sıkıntıları anlamaya şüphesiz katkı sağlayacaktır. Bugün bu ülkelerin birçoğu -Ortadoğu ve bazı Kuzey Afrika ülkeleri olmak üzere- Osmanlı İmparatorluğunun mirasçısı konumundadır. Osmanlı İmparatorluğu sahip olduğu köklü devlet yönetme geleneği ve hukuk sistemi sayesinde asırlarca kıtaları aşan bir alanda hüküm sürmüştür. Fakat ondokuzuncu yüzyılda sosyal, siyasal ve hukuk alanlarında bazı önemli değişikliklere gitmeye gerek duyulmuştur. Nitekim Tanzimat Fermanı ve akabinde yapılan reformları işaretle bu süreç genellikle Osmanlı modernleşmesi ve sekülerleşmesinin yaşandığı dönem olarak kabul edilmektedir. Bu çalışma Osmanlı hukukunun ondokuzuncu yüzyılda nasıl bir dönüşüme uğradığını, bu dönüşümün köklerini, süreçte karşılaşılan zorlukları ve etkilerini tahlil etmeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, Osmanlı hukukunun sekülerleşmesinin evrimsel bir nitelikte mi yoksa devrimsel bir nitelikte mi olduğu, neden böyle bir sürecin yaşandığı ve klasik Osmanlı hukuk sisteminin bu sürece ne denli katkı sağladığı gibi sorulara cevap aranmaktadır. Bu sorulardan hareketle çalışma iki ana bölüme ayrılmıştır. Çalışmanın ilk kısmı klasik Osmanlı hukuk sistemini, dini ve dini olmayan özelliklerini incelemektedir. Bu kısımda, Türk devlet geleneği ve onun idare ve hukuk sistemi üzerindeki etkilerinin Osmanlı hukukunun değişime açık özelliklerini teşkil ettiği ifade edilmektedir. Çalışmanın ikinci kısmı Tanzimat öncesi dönemden başlayarak Osmanlı İmparatorluğunun ortadan kalkışına kadar sekülerleşme sürecini ele almaktadır. Bu bağlamda Osmanlı hukukunda sekülerleşmenin evrimsel bir nitelikte gerçekleştiği ve yapılan reformların teorik ve siyasi bir alt yapıdan uzak olarak o dönemki ihtiyaç ve zorunlulukları karşılamak üzere yapıldığını ortaya koymaktadır. Fakat bu girişimler Osmanlı hukukunun kademeli olarak sekülerleşmesini beraberinde getirmiş, nitekim süreç Cumhuriyet döneminde devrimsel bir yaklaşımın benimsenmesi şeklinde neticelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: