Özet:

Araştırma, İslam hukukunda akdi istikrara kavuşturma ve akitlerde şüphe veya aldatma olsa bile fesihten nasıl korunabileceğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu araştırma, daha önce akitler ile ilgili yapılmış çalışmalarda ele alınmamış bir konuyu incelemektedir. Bu araştırmada, tümevarımcı ve analitik bir yaklaşım benimsenmiş, garar içeren akitler klasik ve çağdaş fıkıh kitaplarından derlenmiş, analiz edilmiş ve çeşitli kaideler altında organize edilerek hedeflenen amaca ulaşılmaya çalışılmıştır. Fıkıhçılar, bir akitte iki tarafın rızasının önemli olduğunu düşünmektedir; rıza bozulursa akit de bozulur. Rızaya zarar veren kusurlardan biri de garar veya tağrîrin varlığıdır. Zira garar, akdin tarafları arasında akdi sisteme uygun olmayan bir güven sarsılmasına neden olur ve ihtilafa kapı açar. Çatışmaya yol açan her sebep, sonuç olarak yolsuzluğa neden olur. Fıkıhçılar akitleri istikrarını koruyacak şekilde ele almışlardır. Özellikle akitlerin en büyük bölümünü oluşturan satım konularında yapılan inceleme sonucunda, akdi formüllerin birçoğunun varlığının garardan etkilenmediği ortaya konmuştur. Ancak bazı durumlarda dinin, bireylerin çıkarlarına öncelik verdiğini görüyoruz. Sonuçta, gararın varlığıyla akdi onaylayan yedi kaide ortaya çıkmaktadır; Birinci kaide: Gararın varlığına değil, boyutuna itibar edilir. Akitte etkili olması için gararda aranan ilk şart bu gararın akdi etkileyecek kadar çok olmasıdır. Garar akdi etkileyecek boyutta değilse akde etkisi yoktur, çünkü akitlerde gararın varlığı kaçınılamayacak bir durumdur. Her garar, ilgili akdin feshi için bir gerekçe olarak kabul edilmesi akitlerin istikrarsız olmasına yol açar. Ancak, akitlerin istikrarı güven verici bir seviyeye ulaşana kadar, akdin tarafları rızanın bir kısmını feda etmeli ve taraflardan biri zararın bir kısmını üstlenmelidir. İkinci kaide: Aldatma asli olmayan bir şeyde ise affedilir. Bu kuralın içeriği şöyledir: Akitte belirtilen asli mallarda hile yoksa, aksine tali mallarda hile varsa, bu hile dikkate alınmaz ve akit devam eder. Üçüncü kaide: İhtiyaç olduğunda akitteki garar itibara alınmaz. Şâriʽ, insanların bazı akitlere olan ihtiyacını sezdiği için, içlerinde garar bulunmasına rağmen bunlara izin vermiştir. En belirgin örneklerden birisi, henüz toprakta yetişmekte olan soğanı satmaktır. Başka bir örnek ise, Şeriatın faiz şekli olduğu halde ihtiyaçtan ötürü âriyet akdini caiz kılmasıdır. Dördüncü kaide: Garar, akitten çıkarılamadığında itibara alınmaz. Demek ki, akdin içinde bulunan riskten kaçınılamazsa, bu durum akdin devamına engel olmaz. Günümüz uygulamalarında, bazı fıkıh kurulları, toplam borçlanma oranının, şirket aktiflerinin %30’unu geçmemek kaydıyla, faizle borçlanmak zorunda olan şirketlerin hisselerinin alım satımına izin vermiştir. Beşinci kaide: Garar, teberru akidlerinde kabul edilir. Bu ilke Malikî fıkhından istinbat edilmiştir. Gararın varlığına rağmen vasiyet akdi, hukukçuların en fazla izin verdiği akitlerden biridir. Altınci kaide. Aldatılan kişinin gararın varlığını bildikten sonra rıza göstermesi akdin feshetme seçeneğini ortadan kaldırır. Son olarak yedinci kaide: Teslimden sonra satılan malın durumunda bir değişiklik olursa müşteri iade hakkını kaybedecek ve en başa dönüş mümkün olmayacaktır. Bu çalışmanın ulaştığı bazı sonuçlar bulunmaktadır. Bunların en önemlisi: Garar içeren akitlerin feshedilmesi gerekliliğinin nedeni, akdin iki tarafının da menfaatini dikkate almaktır. Dolayısıyla, zarar gören gararı kabul edip rızasını beyan ederse, akit devam eder ve fesih gerekmez. Gararın bir takdir meselesi olduğu ve hiçbir akdin bundan muaf olmadığı gerçeği göz önüne alındığında din, akitlerin feshedilmesini gararın varlığına değil, büyüklüğüne bağlamıştır. Dinin garar içeren bazı akitlerde halkın çıkarlarını ve ihtiyaçlarını dikkate aldığı ve barındırdıkları garara rağmen bu akitleri geçerli kabul ettiği anlaşılmaktadır. Bu, söz konusu akitlerin istikrarına ve iptal edilmelerine karşı korunmasına yol açmaktadır. Dinin, akitlerin istikrarına yaklaşımı, iki akit tarafına da garar içeren bir akdi düzeltme hakkı verdiğinde ortaya çıkmaktadır. Bazı fıkıh doktrinlerinin garar durumlarında gösterdiği kolaylık, sigorta sözleşmeleri gibi bazı modern akitlerin caiz olmasına kapı aralamıştır. Hanefi ve Maliki mezheplerinin akdin konusunun zayi olması durumunda tanıdığı genişleme, akitlerin istikrarına ve feshinin önlenmesi ile açıklanabilir.

Anahtar Kelimeler: