Özet:

Son yıllarda uluslararası iş hukukunun hem önemi artmış, hem de kap- samı oldukça genişlemiştir. Burada söz konusu olan, devletler kamu hukuku niteliğindeki “çok taraflı uluslararası sözleşme ve andlaşmalar”dır. “İki taraflı anlaşmalar” ise, daha çok sosyal güvenlik hukuku alanında yapılmaktadır. Devletler kamu hukukunda yaygın olan uluslararası gelenekler (örf ve adetler) ise uluslararası iş hukukunda önemli değildir. Sözleşme olarak düzenlenen uluslararası iş hukuku kuralları, doğrudan iş hukukunun aktörlerine, yani işçi, işveren ve sendikalara değil, öncelikle doğ- rudan sözleşmeyi imzalayan devletlere yöneliktir. Devletler “onaylama” yoluyla bu kuralların kendileri için bağlayıcı olduğunu beyan ettikten sonra, anayasa- larının öngördüğü usulde ve organlarında bu kuralları iç hukuka aktarmak durumundadırlar. Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) gibi, uluslarara- sı iş hukuku kurallarının bir bölümü genel niteliktedir. Buna karşılık, Avrupa Konseyi sözleşmeleri ise sadece Avrupa’nın üye ülkeleri için geçerli ve bölgesel niteliktedir. Bunların dışında, “uluslarüstü” niteliği nedeniyle “Avrupa Birliği Hukuku” ayrı bir kategori oluşturmaktadır. Türkiye Avrupa Birliği üyesi olmadığı için, burada Birliğin “uluslarüstü” nitelikteki düzenlemelerinin Türk hukukuna etkisi ele alınmayacaktır. Buna karşılık, Uluslararası Çalışma Örgütü ve Avrupa Konseyi Sözleşmeleri tipik bir devletler hukuku sözleşmesi niteliğindedir. ILO ve Avrupa Konseyi sözleşmelerinin Türk hukuku açısından bağlayıcı hukuk olabilmesi için AY m. 90 f.1 uyarınca onaylanması ve TBMM’nin onay- lamayı bir kanun ile uygun bulmasına bağlıdır. Usulüne göre yürürlüğe ko- nulmuş bu sözleşmeler kanun hükmündedir (AY m. 90 f. 6). Uluslararası bir sözleşmenin aynı konuyu düzenleyen ulusal yasa hükmü ile çatışması halinde hangi kuralın uygulanacağı ve onaylanan bir sözleşmenin doğrudan uygulana- bilir (self executing) nitelikte olup olmadığı hukukumuzda tartışmalıdır. Genel olarak uluslararası hukukun iç hukuka etkisi ve bunların birbirle- ri karşısındaki norm değerleri konusunda öğretide başlıca iki görüş bulunmak- tadır: ikici (düalist) veya pluralizm (çoğulculuk) ve tekçi (monist) görüşler1.

Anahtar Kelimeler: