Özet:

Vahyin inişine şahit olan sahabe, Kur’ân’ın gelişiyle ümmilikten kurtulup her anlamda bir aydınlanmaya doğru hızla yol almıştır. Vahyin değiştirip dönüştürdüğü bir toplum olan sahabe, adeta tüm irade ve yönelimleri ilahi irade doğrultusunda gelişmiş ve istikamet bulmuş bir nesildir. İşte bu dönüşüm, değişim ve gelişim; inançlarının kaynağı olan Kur’ân’a dair algıları ile ondaki ilahi emir ve nehiy anlayışlarından kaynaklanmaktadır. Tebliğ konusu; sahabenin Kur’ân’daki ilahi emirlerle nehiyler karşısında takındıkları tavırların, onlardaki Kur’ân algısının boyutlarına ve derinliklerine bakmayı zorunlu kılmaktadır. İlahi buyruklar karşısında hiçbir beklenti ve endişe taşımaksızın tam bir teslimiyetle onları yerine getirmeleri ve tüm benliklerini ilahi iradeye bırakmaları, Kur’ân’ın sahabedeki yerini, değerini ve onlardaki ilahi kelam algısını da gözler önüne sermektedir. Bu tebliğ konumuzu daha çok örneklerden hareketle oluşturmaya ve incelemeye çalışacağız. Sahabedeki Kur’ân bilincine baktığımız zaman onların Kur’ân’ı daha çok pratiğe aktarma ve uygulamaya odaklandıkları görülmektedir. Yani kuru bir öğrenme değil, ilahi emir ve nehiyleri “yaparak öğrenme” merkezli bir Kur’ân bilincine sahip idiler. Hz. Osman, İbn Mes'ud ve Ubey b. Ka’b’'dan şu rivayet edilmiştir: “Rasûlullah (s.a) onlara Kur'ân'dan on âyeti öğretirdi. Onlar ise bu âyetlerdeki amel ile ilgili hususları öğrenmedikçe bir başka on âyete geçmezlerdi. Böylelikle Hz. Peygamber, bizlere hem Kur'ânı ve hem de onunla amel etmeyi birlikte öğretirdi.” Bu rivayetler, Kur’ân’ın yaklaşık 23 yıl süren tedrîcî eğitim metodunun sahabede pratiğe döküldüğünü göstermektedir. Kur’ânın inişi esnasında yaşanmış birçok olayda sahabenin ilahi emir-nehiy telakkisini görmek mümkündür: Mesela “Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamberin sesinden fazla yükseltmeyin...” (Hucurât, 49/2) ayetinden sonra, fıtraten yüksek sesli olan Sabit b. Kays: ‘Allah Rasûlü (s.a.)’nün huzurunda sesini yükselten benim, benim amelim boşa gitmiş ve ben cehennemliklerden olmuşumdur,’ deyip kendisini eve hapsetmesi; “Mü'min kadınlara da söyle:. Başörtülerini yakalarının üstüne salsınlar.”(Nur, 24/31) ayeti inince Ensar kadınlarının nakışlı elbiselerini yırtıp başlarını örtmeleri; İçkiyi yasağına dair özellikle son ayet inince sahabenin gösterdiği tavır; Daha birçok örnek, Sahabenin emir ve nehiy hassasiyetleri; İslam toplumunun ilk kurucu nesli olarak onlardaki Kur’ân algısı, bilinci ve değerinin boyutları yanında sonraki İslam nesilleri için de çok büyük bir dindarlık örneğidir. Bu hassasiyetlerin duygu ve karakter eğitimine aktarılması büyük önem arzetmektedir. Bu tebliğde Kur’ân’da bahsi geçen diğer din saliklerinin ilahi emir ve nehiyler karşısında sergiledikleri tavırlara da sahabenin tutumuyla mukayese bağlamında değinilecektir. Bu tebliğde dini duyarlılıkların tuttum ve davranış hale gelmesine yardımcı olmak, çok geniş yelpazede ortaya çıkan çeşitli Kur’ân Tefsir/yorum ve yaklaşımlarının bulunduğu çağımızda doğru, saf ve orijinal Kur’ân algısı ve bilincini bir miktar günümüze taşımak ve en azından bir yaşam metodu sunmaya yardımcı olmak gibi noktalar amaçlanmaktadır. Sahabedeki bu Kur’ân algısı ve bilicinin kaynaklarına, Kur’an’daki İman-Amel ikilisinin onlardaki pratik yansımalarına, ayrıca “Kim bildiğiyle amel ederse, Allah ona bilmediğini de öğretir” hadisi çerçevesinde ortaya çıkan sahabedeki Fıkhi Dirayetin kaynağına değinilecektir

Anahtar Kelimeler: