Özet:

Tarihin en eski dönemlerinden beri çeşitli milletin egemenliği altında yaşamak durumunda kalan Azerbaycan Türkleri 1800’lü yıllardan itibaren bağımsızlık mücadelesi vermeye başlamışlardır. Tagiyev gibi hayırsever işadamları tarafından finanse edilen faaliyetler sayesinde Azeri halkı aydınlatılmaya ve milli bilinç oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu işadamları tarafından hem okul açılmış hem de gazeteler yayınlatılarak milli mücadeleye destek verilmiştir. Dönemin en önemli tipik özelliklerinden bir tanesi de Azerbaycanlı aydınların donanımlı olması ve üzerlerinde birçok meziyeti bulundurmasıdır. Gerek devlet adamlığı, gerek gazeteci kimliği, gerek sanatçı kimliği ile hayatın her alanında yer alan Azeri aydınları Azerbaycan halkını bilinçlendirmeye ve milli mücadele yolunda örgütlemeye çalışmışlardır. Bu durum hiçbir zaman kolay olmamış, bin bir zorluklarla açılan gazeteler Rusya tarafından kapatılmış, gazetecilere ağır cezalar verilmiştir. 1905 Ekim devrimine kadar çok sayıda gazete çıkartılmış ve bu gazeteler uzun ömürlü olmamışlardır. 1905 Ekim devriminden sonra mecmua sayısı artmıştır. Bununla birlikte gazetelerin içeriğinde de milli mücadele yolunda siyasi bir zenginleşme meydana gelmiştir. Tüm bu şartlar altında uzun yıllar verilen mücadele 1918’de uzun ömürlü olmayacak Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır. “Azerbaycan’da milli uyanış ve basın: 1800-1920” adlı bu çalışmada kaynak taraması yöntemi kullanılarak Azeri aydınlarının faaliyetlerinin ve basının milli uyanış üzerinde nasıl bir etkiye yol açtığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede 1800’den 1920’ye kadar olan dönemde Azerbaycan için önemli figürler olan belli başlı aydınların milli faaliyetleri ele alınarak Azerbaycan’ın bağımsızlığı için ne kadar önemli oldukları çalışmaları ile ortaya konulmuştur. Çalışmada Azerbaycan’ın milli uyanışında aydınların ve basının önemi vurgulanarak bu bağlamda yapılacak geniş kapsamlı (Azerbaycan basını, milli uyanış hareketleri) çalışmalara katkı sunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: