Abstract:

İslam düşünce tarihinde siyasal kuramlarla ilgili çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Bunlardan bir kısmı prenslere ayna (fürstenspiegel) türü eserler olup yöneticilere yol göstermekte, kriz zamanlarında halkı nasıl idare etmeleri gerektiği, iktidar mücadelesini nasıl verecekleri gibi konularda onlara uyarılarda bulunmaktadır. İbn Zafer’in Sulvânu’l-Mutâ’ fî ‘udvâni’l etbâ’ı ve Turtûşî’nin Sirâcu’l-mül.k’u bu türünönemli örnekleridir. Eserlerden bir kısmı ise siyasetin felsefesini yapmakta ve ideal yöneticinin nitelikleri üzerinde durmaktadır. Fârâbî’nin Fusûlu’l-medenî ve el- Med.netü’l-fâdıla’sı; Cüveyn.’nin Gıyâsu’l-ümem fi’ltiyâsi’z-zulem’i, Devvânî’nin Ahlâk-ı Celâlî’si, İbn Cemâ’a’nın Tahr.rü’l-ahkâm fî tedbiri ehli’l-İslam’ı ve İbn Fîrûz’un Gurretü’l-beydâ’sı bu türdendir. Bazıları ise devletin bürokratik organizasyonu dâhil çok daha kapsamlı meseleleri ele almaktadırlar. Nizamülmülk’ün Siyasetname’si, Yusuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig’i bunun örneklerindendir. Bunların dışında doğrudan siyaset felsefesiyle ilgili eser yazmamakla birlikte çalışmalarında dolaylı olarak meseleyi irdeleyen bilginler de vardır. İslam siyaset felsefesinin omurga kavramları hâline gelen itaat, ulu’l-emr, şûra/meşveret, emr-i bi’l-ma’rûf nehy-i ‘ani’l-münker, adalet, hüküm, hilafet, biat/bey’at, velâyet, mülk, emn/emanet, ehliyet, liyakat, vb. terimleri yorumlarken bu bilginlerin konuyla ilgili g.rüşlerini öğrenmekteyiz. Doğrudan siyaset felsefesiyle ilgili yazmayan ama yorumlarında konuyla ilgili g.rüşlerini beyan eden bir isim olarak İbn Teymiye’yi bunun örneği olarak anabiliriz. Bu yazıda, etrafında epeyce gürültü koparılan ulu’l-emr terimine M.tür.d.’nin nasıl bir anlam yüklediği tartışılmaktadır. Kendisi devletle ilişkilerinde mesafesini koruyan, bilginin temsil ettiği temel değer ve normları herkesin kendisine göre hizalanacağı yaşam normları olarak savunan M.tür.d.’nin ulu’l-emr yorumunda da aynı duyarlılığı gösterdiğine şahit oluyoruz.

Keywords: