Özet:

Bu çalışma, Hâricî şairlerdeki duygusal eğilimi konu almıştır. Hâricî şairler, düşüncelerini savunmak için canlarını ortaya koyacak kadar fedakârlık göstermiş ve inandıkları davaya derin bir duygusal bağla bağlanmıştır. Düşüncelerine olan duygusal bağlılıkları, şiirlerindeki duygusallık edebi bir olgu haline gelmiştir. Dolayısıyla bu olgu, araştırılmayı ve gözle görülür bir şekilde ortaya koymayı hak etmektedir. Ayrıca şiirlerinde hüzün, keder ve inziva gibi duygular da sıklıkla yer verilmiştir. Düşüncelerinde aşırı olmaları nedeniyle başka insanlarla diyalog kurmaya ve onlarla ortak paydada buluşmaya yanaşmamışlardır. Dolayısıyla onlar kalabalık bir sosyal çevre içerisinde olsalar bile, fikirlerini, duygularını, inançlarını paylaşamadıkları için kendilerini yalnız, bir başına olduklarını hissetmişler ve kendilerini diğer insanlardan soyutlayarak gerçek bir tek başınalık ve yalnızlık duygusuna kapılmamışlardır. Bu durum, onları doğaya yöneltmeye, doğayı betimlemelerine ve iç duygularına doğayı ortak kılmalarına sebep olmuştur. Zalim yöneticilere ve kendilerine göre yozlaşmış topluma karşı sert bir direniş gösterip muhalif olmaları, ibadetlerinde aşırıya gitmeleri ve katı bir tutum içinde olmaları da Hâricileri, yaşadıkları toplumdan uzaklaşmasına sebep olmuştur. Bu hususlardaki kaba ve katı tavırları şiirlerine de yansımış, şiirlerinde yalnızlık, yabancı ve toplumdan farklı olma duyguları işlenmiştir. Hâricî şairlerin şiirinde kadın, dikkat çekici bir şekilde yer almış ve şiirlerinde onu zulme karşı bir araç olarak kullanmışlardır. Şiirlerinde kadının zaman zaman güzelliği dile getirilse de, onu şehvet ve bayağılıktan uzak, huzurun ve saflığın sembolü olarak kullanmışlar ve mistik bir kalıpta gösterilmişlerdir. Dolayısıyla bu da onların şiirlerinde ortaya çıkan duygusal akımın sebeplerinden biri olmuştur. Nitekim bazı araştırmacıları, duygusal heyecana sahip şiirsel tasavvurun kişiselleştirmeye dayalı olduğunu ve onunla sınırlı olarak anlaşılabileceğini ifade etmişledir. Bu görüşe sahip olanların başında, Hâricî şairlerin şiirlerini bir divanda bir araya getiren İhsan Abbas olmuştur. Yukarıda sözü edilen konuların tamamı Hâricîlerin şiirinde akıldan çok duygusal bir dille izah edilmeye çalışılmıştır. Şiirlerinin üslubu kolay, anlaşılır, demagoji ve edebî süslemelerden uzaktır. Acı ve keder içermekte, derin iç duyguları dile getirmekte ve yenilgi hissi vermektedir. Hâricî şairler tamamen psikolojik bir yöntem olarak sık sık hayvanlara, bitkilere, cansız ve soyut varlıklara insanlara ait özellikler nispet etmektedirler. Başka bir ifadeyle teşhis sanatına başvurmuşlardır. Dolayısıyla bu yöntemle muhatabın iç dünyasını etkilemeye yönelmişler ve soyut anlamları teşhis ederek uygun duyguyu uyandırmaya amaçlamışlar. Zira teşhis, ifadelerin anlamını zenginleştirmekte ve değerini artırmaktadır. Ayrıca sözü estetik, güzel ve etkili olmasını sağlamaktadır. Bu çalışma, duygusal yönelimin kökeni, onu belirleyen etkenler, yansımaları ve Hâricîlerin düşünceleri gibi konuları ele alan bir girişle başlamıştır. Girişte sözü edilen konuların her birinin tanımı yapılmıştır. Çalışma Hâricî şiirlerini, bütüncül yaklaşıma dayanarak ortaya konulmuştur. Zira bütüncül yaklaşım, birbiri ile ilintili ve eklemlenmiş birimlerin bir arada değerlendirilmesi ile öznenin niteliğinin kavranabileceğini kabul eden bir yaklaşım biçimidir. Dolayısıyla bu yöntem, şiirlerinin oluşumuna katkı sağlayan farklı yönlerini içinde barındıran bir metottur. Ayrıca bütüncül yaklaşım, Hâricî şairlerin şiirlerinin ihtiva ettikleri konuları açık ve net olarak okuyucuya aktarmakta ve şiirleri hakkında genel bir kanaat oluşturma hususunda yardımcı olmaktadır. Makale, ulaşılan verilerin yer aldığı bir sonuç kısmıyla noktalanmıştır. Okuyucu sonuçta yer alan bulgulara bakarak söze gerek duymayan verileri fark edecek veya çalışmayı zenginleştirip daha güzel hale getirecek farklı noktaları da ekleyebilecektir.

Anahtar Kelimeler: