Özet:

1860’lı yıllarda İngiliz dokuma fabrikaları, başlıca hammaddeleri olan pamuğu Amerika’dan ithal etmekteydiler. Ancak Amerika’da iç savaşın patlak vermesi ve savaş tehlikesinin pamuk ithaline engel olma ihtimali fabrika sahiplerini telaşa düşürdü. Zira İngiltere, ithal ettiği pamuğun yüzde 80’inden fazlasını Amerika’dan ithal etmekteydi ve böyle bir ihtimalin gerçekleşmesi, fabrikaların üretime ara vermesine, çalışanların da işsiz kalmasına sebebiyet verecekti. Bu süreçte İngiltere, çözüm için yönünü şarka döndü. Osmanlı topraklarında pamuk yetiştirilmesini teşvik etmek ve pamuk cinsini ıslah etmek için Osmanlı Hükümeti nezdinde teşebbüslerde bulundu. İngilizlerin Osmanlı topraklarında pamuk ziraatını geliştirmek için yaptıkları teşebbüsler etkili oldu ve 1862 tarihli irade ile pamuk ekimi teşvik edildi. Yeni ekim yöntemleri ve tekniklerinin uygulanmasının ardından İngiltere, kaydedilen gelişmeleri görmek amacıyla 1864 yılında Osmanlı ülkesinde konuşlanmış konsoloslarına toplamda yirmi beş sorudan oluşan iki anket gönderdi. Anketlerde pamuk ekilen toprak hektarından ekilen tohumun türüne, vergi sisteminden pamuk ziraatında çalışan işçilerin sayısına kadar birçok soru yer aldı. Bu sorulara ek olarak mevcut pamuk üretimi, üretimin artış ihtimali, yaşanabilecek aksilikler ve çözüm önerilerin yer aldığı bir rapor yazmaları istendi. Ülkenin dört bir tarafından tarım, özelde ise pamuk ziraatı hakkında ayrıntılı bilgiler sunan raporlar hazırlandı, devletin taşra eyaletlerinin zirai durumu, dönemin sosyo-ekonomik yapısı hakkında ayrıntılı bilgiler sunuldu. Bu çalışmada, 1862-1864 yıllarında Osmanlı Devleti’nde pamuk ziraatını geliştirmek için yapılan teşebbüsler ve kaydedilen gelişmeler incelemeye tabi tutulmuştur. Çalışmanın ana kaynaklarını Osmanlı ve İngiliz Arşiv Vesikaları oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler: