Abstract:

Karahanlı dönemi eserlerinde üç noktalı fe harfine ( ڤ) rastlanmaktadır. Dönem üzerine yazılan birçok akademik yayında ڤ harfinin çift dudaksıl /w/1 sesini gösterdiği savunulmuş ve bu harfin varlığına dayandırılarak Karahanlı (Hakaniye) ve Harezm Türkçesinde /w/ sesi, Oğuzcada ise /v/ sesi bulunduğu öne sürülmüştür. Oysa Kaşgarlı, Oğuzların و yani /w/ kullandıklarını, buna karşılık arı Türkçe konuşanların, yani Karahanlıların, “mahreci be ile Arap fe’si arasında olan bir fe” kullandıklarını belirtmektedir. Kaşgarlı ayrıca bu sesi “yumuşak fe” olarak adlandırmaktadır. Kaşgarlı’nın terminolojisi göz önünde bulundurulduğunda bu ifadelerden /f/ sesinin ötümlüsünü, yani diş dudaksıl /v/ sesini kastettiği sonucu ağırlık kazanmaktadır. Kaşgarlı’nın tanımı bir yana bırakılsa bile, Karahanlıların alfabeye yeni bir harf ekleme gereği duyması için o harfin ses karşılığının Arapçada bulunmaması gerektiği açıktır. Arapçada /w/ sesi vardır ve و harfiyle gösterilmektedir. Buna karşılık diş dudaksıl /v/ sesi bulunmaz ve alfabede bir karşılığı yoktur. Bugünkü Oğuzların (batı kolunun) و harfini /v/ okuması tartışma konusu açısından geçerli bir argüman değildir, çünkü Oğuz olmayan Kaşgarlı Divan’ı Arapça olarak ve Arapların anlayacağı şekilde yazmıştır. Kaşgarlı’nın Oğuzların /w/ kullandığı savı iki şekilde açıklanabilir: 1) Kaşgarlı’nın çağdaşı tüm Oğuzlar veya eserindeki verileri topladığı Kaşgar’dan Bağdat’a uzanan yolculuğunda karşılaştığı Oğuzlar /w/ kullanıyorlardı. Nitekim bugün de Oğuzcanın doğu kolu olan Türkmencede /w/ sesi bulunmaktadır. 2) Geniş bir coğrafyada üstünlük kuran Oğuzların hükmettiği tebaa birörnek değildi, içlerinde farklı Türk boylarından ve yerel halklardan insan toplulukları barındırıyordu. Muhtemelen Kaşgarlı bu farklı unsurları da siyasi bağlılıklarından dolayı Oğuz olarak adlandırıyordu. Nitekim Kaşgarlı Oğuz boyları arasında bir Peçenek boyu saymaktadır. Bu boy, diğer Peçenek boylarıyla batıya göç etmek yerine Oğuz hâkimiyetini kabul ederek yerlerinde kalmayı tercih eden halk olmalıdır. Göç etmeyi reddetmeleri içlerinde yerli unsurlar bulundurmalarına bağlanabilir. Peçenek dilinin Kıpçakça ile ortak karakteristikleri olduğu öne sürülmüştür. /v/ yerine /w/ sesinin bulunduğu dillerin çoğu bugün Kıpçak grubunda kabul edilmektedir. Kaşgarlı’nın Oğuz özelliği olarak saydığı ama Oğuzcadan çok Kıpçak dil ve diyalektleri ile uyuşan başka bazı ses özellikleri de (söz başı c /ʤ/ gibi) bulunmaktadır. Her durumda Kaşgarlı Karahanlıların değil kendi zamanındaki Oğuzların /w/ kullandıklarını söylemektedir.

Keywords: