Özet:

İslamî edebiyatların ortak ürünlerinden olan acâyibü’l-mahlûkât türündeki kitaplar yazıldıkları devrin coğrafyası ve kozmografyası başta olmak üzere astroloji, biyoloji, zooloji, botanik, tarih, din, mitoloji, alternatif tıp, sosyal yaşam gibi alanlar hakkındaki bilgilerle birlikte bazı olağanüstü unsurları da bünyesinde barındıran ve bunları okuyucuların ilgisini çekecek şekilde olağan/olağanüstü anlatış biçimleriyle toplu olarak sunan ansiklopedik eserlerdir. Bilinen ilk Acâyibü’l-Mahlûkât kitabı İran edebiyatında Ebü’l-Hüseyin Abdurrahman b. Ömer es-Sûfî (öl. 376/986) tarafından 374/984-85 yılında telif edilmiştir. 12. yüzyıldan itibaren İran edebiyatında bu türde eserler yazılmaya devam etmiş ve Arap edebiyatında da bu türe ait eserler yazılmaya başlanmıştır. 12. yüzyılda Ahmed et-Tûsî (öl. 570/1175’den sonra) tarafından İran edebiyatında kaleme alınan Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâyibü’l-Mevcûdât adlı eser ile 13. yüzyılda Arap edebiyatında Ebû Yahyâ Cemâlüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmûd el-Kazvînî (öl. 682/1283) tarafından yazılan aynı adlı eser, bu türde yazılan diğer eserlere yapı ve içerik olarak kaynaklık etmiştir. Bu türdeki eserler, 14. yüzyıldan itibaren İran ve Arap edebiyatlarından tercüme yoluyla Türk edebiyatına girmiş ve varlığını 18. yüzyıl içinde tamamlamıştır. Türk edebiyatındaki acâyibü’l-mahlûkât tercümelerinden biri de Yûsuf b. Muhammed İbnü’l-Vekîl el-Mîlevî (öl. 1129/1717’den sonra) tarafından 18. yüzyılda kaleme alınmıştır. Eser, Kazvînî’nin Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâyibü’l-Mevcûdât adlı Arapça kaynak metninin 25 Receb 1129/5 Temmuz 1717 tarihinde Türkçeye yapılmış olan tam tercümesidir. Türk edebiyatındaki acâyibü’l-mahlûkât tercümelerinin birçoğu Kazvînî’nin eserinin kısaltılmış eksik tercümeleridir. Milevî tercümesi, Kazvînî’nin eserinin Türk edebiyatındaki ikinci tam tercümesi olması bakımından önemlidir. Bu tercümenin bilinen tek nüshası müellif hattıdır ve Hamburg Üniversitesi Kütüphanesi (SUB HH), Cod. orient. 342 numarada kayıtlıdır. Çalışmamızın giriş bölümünde, Acâyibü’l-mahlûkât türü hakkında genel bilgiler verilmiş bu türdeki eserler üzerine yapılan çalışmalar tanıtılmıştır. İnceleme bölümünde mütercim Yûsuf b. Muhammed İbnü’l-Vekîl el-Mîlevî’nin hayatı hakkında bilgi verildikten sonra Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâyibü’l-Mevcûdât tercümesinin yapısı ve içeriği üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler: