Özet:

Engel durumu, bireyin fiziksel, biyolojik ve zihinsel aktivitelerindeki yetersizliği ifade ederken engellilik, engelli bireye yönelik sosyal etkileşim ve iletişim sonucu ortaya çıkan toplumsal anlamlandırmaları ifade etmektedir. Engellilik, sosyal ilişkiler sonucu ortaya çıkan kültürel bir tanımlamadır. Engelli birey olmanın toplumsal ve kültürel anlamlar ile inşa edildiğini ve Türk kültüründe çeşitli anlamlara tabi olduğunu söylemek mümkündür. Engellilik olgusu, geçmişten günümüze çeşitli olumsuz kültürel anlamlandırmalar ile karşı karşıya gelmiştir. Bu doğrultuda çalışmamızın amacı engellilik olgusuna ilişkin kültürel anlamlandırmaları mercek altına almaktır. Engelli olmanın kültürel olarak ne ifade ettiği sorusundan yola çıkılarak kültürün birtakım öğeleri çerçevesinde engelliliğe yönelik kültürel anlamlar ortaya koyulmuştur. Kültürün parçalarını oluşturan mitoloji, atasözleri ve deyimler, din, edebi eserler, ders kitapları ve sinemada engelliliğin sunumu bütüncül bir yaklaşımla incelenmiştir. Bu unsurlar toplumsal yapı içerisinde kültürel nüveleri barındırmakla beraber aynı zamanda kültürün aktarıcısı rolünü oynamaktadır. Bu noktada ele alınan konu başlıkları çerçevesinde engelliliğin kültürel anlamlarının ortaya koyulması önem teşkil etmektedir. Literatür ışığında gerçekleştirilen çalışmada doküman analizi yapılarak elde edilen veriler içerik analizine tabi tutulmuştur. Yapılan betimsel analiz ile engelli bireylerin çeşitli biçimlerde olumsuz anlamlandırmalara maruz kaldıkları böylece damga ile karşı karşıya kaldıkları belirlenmiştir. Kimi zaman olumsuz kültürel anlamlandırmaların engelli bireyler tarafından kabul edilerek içselleştirildiği böylece sosyal izolasyonla yüz yüze gelindiği elde edilen bulgular arasındadır. Öte yandan engelliliğe ilişkin olumsuz kültürel anlamların kuşaktan kuşağa aktarma yoluyla yeniden üretildiği sonucuna ulaşılmıştır. Ancak tarihsel süreç göz önüne alınmak kaydıyla günümüzde, toplumsal gelişme ve değişmeye bağlı olarak engellilik olgusuna yönelik daha ılımlı yaklaşımların seyredildiği söylenebilir. Son dönemlerde ders kitapları, edebi eserler ve sinema özelinde “aciz, yük, yardıma muhtaç” gibi olumsuz anlamlandırmaların yerini “başarılı olan, güçlü, yetenekli” gibi olumlu anlamlandırmalara bıraktığını söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler: