Özet:

Şiir ve nesir gibi edebi materyalin ve genel anlamıyla edebiyat tarihinin eleştirisi olmadan bahse konu edebiyatı daha iyi anlamanın ve onunla ilgili güncel bir değerlendirmenin olmayacağı açıktır. Bundan dolayı edebî tenkit, edebiyat çalışmaları içerisinde olmazsa olmazlar arasında yer alır. Zira edebî tenkit alanındaki bilgi, edebiyat alanında araştırma ve inceleme yapmak isteyenin ilmi yeteneğini geliştireceği gibi edebî zevkinin de gelişmesine katkıda bulunacak önemli bir disiplin haline gelmiştir. Aynı şekilde, özellikle döneminin edebî ürünlerini akıl süzgecinden geçiren bir “eleştirmen” (en-nâkıd) bulunmadığı sürece, ne şair ne de edip zamanının dili olamazlar. Dolayısıyla güçlü eleştirmenler, bulundukları dönemin edebiyatının kalkınmasını sağlayan etkin bir faktör olduğu gibi, aynı şekilde eleştirmenin bulunmaması da edebiyatın gerilemesine neden olan faktörler arasında sayılır. Arap Edebiyatında edebî eleştiri ilk dönemlerden itibaren yapılagelmiştir. Sosyal, siyasi ve ilmi gelişmelere paralel olarak edebî eleştiri de önemli bir gelişme seyri izlemiş ve bu alanla ilgili önemli eserler verilmiştir. Şekil, üslup, metot ve ıstılah (terim) olarak farklı merhalelerden geçen tenkit, bu alanla ilgi eserlerde farklı görüntüler vermektedir. Mesela, söz konusu eserlerde eleştiri metotları tamamen farklı olduğu gibi, eleştirmenlerin özellikleri, eleştiride izlenecek hususlar, konuyla ilgili eserlerin mukaddimelerinde, ya bir başlık açılmadan bahsedilmiş, ya da konular içerisinde dağınık bir şekilde dile getirilmiştir. Diğer taraftan özellikle Arap Edebiyatı alanında araştırma ve inceleme yapılırken bir eleştirmende bulunması gereken hususların, eleştirinin metodu ve eleştiride izlenecek yolun sağlıklı bir şekilde bilinmesi konu açısından oldukça önemlidir. İşte bu makalede bu konuları tek bir başlık altında toplamak ve madde madde ortaya koymaya çalıştık. Eleştirinin tanımını yaparak başladığımız makalede, “tenkid” kelimesinin ıstılahî anlamının daha iyi kavranabilmesi için sözlük anlamının ayrıntılı olarak verilmesinin faydalı olacağını düşündük. Böylece özellikle klasik dönem eleştirmenlerinin eleştiri konusuna yaklaşımlarındaki farkları okuyucuya sunmaya çalıştık. Bu arada özellikle eleştirmenlerin sahip olması gereken özellikleri üzerinde durduk. Bunun araştırmacılar için, edebî tenkit konusunda kısa fakat öz bir çerçeve plan oluşturacağını ve aynı şekilde maddeler halinde özet bir bilgi vereceğini umuyoruz.

Anahtar Kelimeler: