Özet:

Sultan II. Abdülhamid döneminin önemli asker ve devlet adamlarından olan Mustafa Zeki Paşa’nın Mekteb-i Harbiye’den mezun olmasıyla başlayan kariyeri onu, Mekatib-i Umumiye-i Askeriye Nazırlığı ve Tophane-i Âmire Müşirliği’ne kadar taşımıştır. Her iki görevi birlikte yürüten Müşir Mustafa Zeki Paşa, II. Meşrutiyetin ilan edilmesinin ardından yaşanan hadiseler neticesinde tüm görevlerinden azledilmiştir. Müşir Mustafa Zeki Paşa, Sultan II. Abdülhamid’e yakınlığıyla bilinen paşalardan biri olması hasebiyle diğer paşalarla beraber İttihat ve Terakki Cemiyeti mensuplarının ve taraftarı olan halkın hışmına uğramıştır. Tepkilerin artması üzerine henüz azledilmesinin üzerinden birkaç gün geçtikten sonra Harbiye Nezareti’ne götürülen Mustafa Zeki Paşa, bir aylık bir sürecin sonunda üzerine geçirdiği devlet mallarını gönüllü bir şekilde iade etmesi neticesinde serbest bırakılmış ve Büyükada’ya götürülerek birkaç ay kendi köşkünde zorunlu ikamete tabi tutulmuştur. En nihayetinde Otuzbir Mart Vakası neticesinde toplanan Divan-ı Harp’te yargılanan Mustafa Zeki Paşa, sahip olduğu askerî rütbeleri alınarak Rodos’a sürülmüştür. Bu çalışma, Sultan II. Abdülhamid döneminde uzun yıllar önemli makamlarda idarecilik yapma imkânına sahip olan Müşir Mustafa Zeki Paşa’nın, II. Meşrutiyet’in ilanı ve sonrasında gelişen hadiseler nedeniyle görevlerinden azledilmesi, tepkilerin şiddetlenmesi neticesinde tutuklanması, tutukluluk süresinin kamuoyunca takibi, kendisinin ve eşlerinin üzerlerinde bulunan devlet mallarını iade süreci ve Rodos’a sürgünü ile neticelenen olayların akışını, dönemin basınının tanıklığı, Osmanlı Arşivi belgeleri ve Türkçe literatür doğrultusunda ortaya koymaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler: