Abstract:

Sosyal tabakalaşma, “belirli bir nüfusun hiyerarşik olarak, yani sosyal manada üst üste gelen sınıflar halinde farklılaşması” şeklinde tarif edilmektedir. Günümüzde olduğu gibi, geçmiş dönemlerde de, sosyal tabakalaşmaya tesir eden en önemli faktörlerin başında, kişilerin bulundukları görevler yani yaptıkları işler ve sahip oldukları iktisadi güç gelmektedir. Osmanlı devletinde şehirlerde yaşayan insan toplulukları, genellikle değişik gruplardan meydana gelmekteydi. Osmanlı şehirlerindeki insan topluluklarını, özellikle yaptıkları işler veya iktisadi durumlarına ve tahsillerine göre sıralamak mümkündür. Bu çalışmada, Diyarbakır şehri ve eyaletindeki sosyal tabakalaşma hakkında bilgi verilmiştir. Bu tabakaların ana çekirdeğini oluşturan Aile ve kadın konusu da ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Tarih boyunca cemiyetin temel direklerinden ve çekirdek ailenin temel taşlarından biri olmasına rağmen; kadının bu hususiyeti çeşitli kültürlerde ve dönemlerde ya inkâr edilmiş ya da görmezden gelinerek, edilgen bir konuma indirgenmiştir. İslamî dönem ile beraber kadın, eskiye oranla daha gerçekçi bir statüye kavuşmuş olmakla birlikte, pek çok Müslüman devlet ve kültürde, gelenekten gelen bir alışkanlıkla olsa gerek, kadının statüsü İslamiyet’in de hedeflediği seviyeye ulaşamamıştır. Bu çalışmada, taşra teşkilatındaki aile ve kadının statüsüne bir örnek teşkil edeceği düşünülen, Diyarbakır Eyaletinde yaşayan kadınların sosyal yapı içerisinde durumları arasında ele alınmıştır. Sosyal tarih ve dolayısı ile aile hakkında en önemli bilgileri ihtiva eden Diyarbakır Şer’iyye sicillerinden başka kaynaklara da müracaat edilmiştir. Ancak konun ana kaynağını Şer’iyye Sicilleri oluşturmaktadır. Diyarbakır’da sosyal yapı içerisinde aile’nin yeri ele alırken; öncelikle aile ve evlilik gelenekleri ele alınmış ve buna bağlı olarak; nikâh akdi ve ailenin teşekkülü ( Nişanlılık, dini nikâh, resmi nikâh, mihr, mihr-i müeccel, mihr-i muaccel, namzetlik akçesi, başlık), Boşanma ve çeşitleri, Müslümanlarda ve zimmîlerde evlilik gelenekleri, nafaka ve vasi tayinleri, Müslim ve gayr-ı Müslim ailelerde çocuk sayıları ile Müslim ve gayr-ı Müslim ailelerdeki evlilik sayıları gibi aile’nin sosyal yapı içerisindeki önemini ortaya koyacak konular incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Diyarbakır, Kadın, Statü, Aile, Osmanlı Devleti.

Keywords: