Özet:

İnsanlık tarihi boyunca, teknoloji ve sanayinin gelişimini yansıtan geleneksel üretim yöntemleri ve üretim yapı­lan, Sanayi Devrimi sonrasında terk edilmiş ve giderek yok olma sürecine girmişlerdir. Türkiye'deki geleneksel üretim yapılarından değirmenlerde benzer süreçte değişime uğramış, az sayıda örnek özgün nitelikleri ile günü­müze ulaşabilmiş ve endüstri arkeolojisinin konusunu oluşturmuştur. Değirmenler, geleneksel üretim yapılaman ilk örneklerinden olup, güç kaynaklarına göre adlandırılırlar. El değir­meni, hayvan veya insan gücüyle çalışan değirmen, su değirmeni, yel değirmeni ve motor gücüyle çalışan değir­menler güç kullanım şekline göre biçimlenmektedir. Çeltik üretimi ile tanınan Boyabat, su gücünün varlığı ile sanayisini geliştirmiş ve geleneksel üretim mimarisi de bu nitelikte biçimlenmiştir. Boyabat kentinde geleneksel yöntemle üretim yapan ve yakın geçmişe kadar kul­lanılan değirmenler hakkında şimdiye dek ne yazık ki bir araştırma yapılmamıştır. Bu çalışma ile Boyabat ve yakın çevresindeki su değirmenleri araştırılmış, söz konusu yapılar, çalışma sistemleri ve tüm verileri ile belge­lenerek koruma sorunları ele alınmıştır. Kırsal alanda 14 adet su değirmeni tespit edilmiştir. Bunlardan özgün nitelikleri saptanabilen beş tanesinin rölövesi hazırlanmıştır. Tespit edilen değirmenlerden sadece biri dikey su çarkı ile çalışan dink düzeneğine sahiptir ve çeltik işlemek için kullanılmıştır. Diğer değirmenler yatay su çarkı ile çalışan un değirmenleridir. Kırsal alan­da yer alan değirmenlerin çoğu terk edildiği için harap durumdadır. Kent içinde geleneksel üretim yapan iki değirmen vardır. Biri günümüzde kullanılmayan un değirmeni; diğeri ise Şamlılar Çeltik Fabrikası isimli değirmendir. Bu çalışma kapsamında her iki yapı mevcut durumla­rı ile belgelenmiş ve koruma sorunları irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: