Özet:

İşlediği konular ve beslendiği kaynaklar bakımından oldukça zengin olan Klasik Türk Edebiyatı, dinî, tarihî, mitolojik ve folklorik temellere dayanır. Kendine özgü biçim ve muhtevasıyla binlerce yıllık edebî bir geleneğin mahsulünü oluşturur. Bu edebiyatın taşıdığı mana derinliğine vâkıf olunması ve doğru bir şekilde anlaşılıp, yorumlanabilmesi için, yararlandığı kaynakların çok iyi bilinmesi gerekir. Klasik Türk şiirinin temel kaynaklarından biri de şahsiyetler ve görünüşleridir. Kişilik veya şahsiyet, gerçek hayatta var olmuş, tarihte belli bir zamanda ve belli bir coğrafyada yaşamış insan tipidir ve kişinin kendi görüş, düşünüş ve davranışlarıyla şekillenir. Bunlar gerçek varlıkları mekân ve zaman kaydı ile sâbit olan, tarihî kaynaklarda yer almalarıyla varlığı ispat edilebilen kişilerdir. Bu nedenle şahsiyetler metne hâkim olmayı kolaylaştıracak, eser sahibinin yaşadığı çağın toplum yapısı hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlayacak verileri de içerisinde barındırırlar. Yani, Klasik Türk Edebiyatı içerisinde barındırdığı “insan” unsuru ile tarihi bir kaynak niteliği olma özelliğine sahiptir. Tarihsel süreci şekillendiren, olayların akışını tayin eden insan, klasik Türk Edebiyatında ilk incelenmesi gereken unsurların başında gelmektedir. XVI. yüzyılın tanınmış âlimlerinden Hoca Sadettin Efendi'nin torunu olan Bahâyî Efendi Osmanlı Devleti’nin 32. şeyhülislâmıdır. Medrese öğrenimini tamamladıktan sonra müderris olmuş çeşitli illerde kadılık yapmıştır. Anadolu ve Rumeli kazaskerliklerinden sonra 1659’da şeyhülislâm olmuştur. Bahâyî Efendi, zamanında çok saygı ve itibar görmüş bir şahsiyettir. Devlet adamlığının yanısıra XVII. yüzyıl divan edebiyatının önemli şairleri arasında yer alır. Yaşadığı devirde hemen bütün şairler tarafından takdir edilerek hakkında methiyeler yazılmıştır. Küçük bir divan sahibi olan Bahâyî, özellikle gazelleriyle ün kazanmıştır. Bu çalışmada Şeyhülislâm Bahâyî’nin Dîvân’ında geçen şahsiyetler incelenmiş telmih ve teşbih unsuru olarak kullanılan bu şahsiyetlerle ilgili olaylar tespit edilerek şiirin anlam derinliğinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: