Özet:

İran Türk ağızları genel Türk dili bakımından son derece önemlidir. Son zamanlarda bu ağızlarla ilgili pek çok çalışma yapılmıştır. İran'ın kuzeyinden güneyine, doğusundan batısına yayılan bu ağızlar son zamanlarda farklı açılardan değişime uğramışlardır. Bu ağızların birçoğu yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Batı ve doğu Türkçesinin kesiştiği noktada yer alan Horasan Türk ağızları yok olma tehlikesini daha fazla hissetmektedirler. Fonetik ve morfolojik bakımlardan değişik özellikler gösteren Horasan ağızları, gerek Oğuz Türkçesi gerekse İran Türk ağızları içinde özgün bir konumda bulunmaktadır. Bu çalışmada Horasan Türk ağızlarının güney koluna ait Cüveyn ağzı ele alınmıştır. Cüveyn ağzının en önemli dilsel özellikleri örneklerle gösterilmiş, gerektiğinde İran Türk ağızlarıyla karşılaştırılmıştır. Cüveyn ağzında tespit edilen en önemli özellikler şunlardır: ö > é, ü > i ve ŋ > y değişmeleri; çokluk üçüncü şahıs ekinin -län biçiminde olması; öğrenilen geçmiş zaman ekinin -(i)pdir, -(u)pdur şeklinde kullanılması; gelecek zaman ekinin -AcAk ile değil -Ar ile yapılması; -sA şart ekinin kullanımdan düşmesi; şu işaret zamirinin kullanılması ve ad-fiilin -mAk değil -dIq biçiminde olması. Bu değişimlerin birçoğu Farsçanın etkisiyle ortaya çıkmıştır. Farsçanın etkisi sadece fonetik ve morfolojik alanlarla sınırlı kalmayıp cümlenin yapısı üzerinde de kendisini göstermektedir. Konuşuru az olan ve Farsçayla iç içe yaşayan diğer ağızlar gibi Cüveyn ağzı da koşulların değişmediği takdirde yakın bir gelecekte yok olacaktır.

Anahtar Kelimeler: