Views
19
Downloands
4
Evsiz, dilenci ve kimsesi olmayan gibi sıfatlar gedâyı tanımlamaktadır. Divan edebiyatında çok sık referans yapılan tiplerden biri olan gedâ, Nevâyî’nin Çağatay Türkçesi ile yazılmış dört divanında da kendine geniş bir yer bulur. Pek çok divan şairi gibi Nevâyî’nin de kendini gedâ olarak tanımlaması ve divanlarındaki en fazla atıf yapılan birkaç tipten biri olması gibi nedenlerden dolayı gedâ, oldukça dikkat çekici bir konumdadır. Bu çalışmada, doktora tez çalışmamızda tespit edilen 150 küsür tipten yalnızca biri olan gedâ ele alınmaktadır. Çalışmada, gedâ tipinin şiirlerde edebî olarak nasıl geçtiği ortaya konulurken tezde tüm tiplere uygulanan sosyolojik şablonun bir tanıtımının yapılması da amaçlanmıştır. Nevâyî’nin divanlarındaki tüm şiirler taranarak elde edilen veri incelendiğinde gedânın kim olduğu, gündelik hayatı, kılık kıyafeti vb. pek çok konu tespit edilebilmektedir. Bu meselelere ek olarak bir kişinin neden gedâ durumuna düştüğü, toplumun gedâya nasıl baktığı, gedânın sosyal tabakalaşmadaki yeri ve diğer sosyal tiplerle olan ilişkisi gibi daha derin sosyolojik noktalar da açık bir biçimde ortaya konulabilmektedir. Şairin bazen teşbih, tezat veya istiareler yoluyla dolaylı olarak bazen de doğrudan tasvir ederek bir gedâ profili resmettiği görülür. Bu işlem, edebiyatta “karakterizasyon” sosyolojide ise “kategorizasyon” olarak adlandırılmaktadır. Şiirlerin sosyolojik bir çerçeve ile incelenmesi hem edebiyattaki karakter kullanımının daha iyi anlaşılmasına hem de edebiyatın sosyal hayatla nasıl ve ne kadar bağlantılı olduğunu anlamamıza katkı sağlayacaktır. Edebiyattaki “tip” kavramı ile sosyolojinin “sosyal tip” kavramlarının benzerliği uygulamalı olarak gösterilecek “tematik sözlük” hazırlamanın, bir edebî eserdeki karakter veya sosyal tipleri tespit etmedeki işlevselliği ortaya konulacaktır.
Adjectives such as homeless, beggar, and forlorn describe the geda. Geda, which is one of the most frequently referenced character types in Divan literature, also holds a large place in Navā’ī’s four divans written in Chagatai Turkish. It is also important because it is one of the main characters of the divan poetry tradition and many divan poets including Navā’ī defines themselves as a geda. In this study, the geda, only one of the 150-odd social types identified in our doctoral dissertation study, is discussed. While revealing how the geda is referred to in the poems it is also aimed to present the sociological frame which is applied to all the social types in the dissertation study. After the data obtained by scanning all the poems in divans of Navā’ī are examined, many issues can be detected such as who the geda is, his daily life, his look, etc. In addition to these issues, some deeper sociological points such as why a person becomes a geda, how society looks at him, the place of the geda in social stratification, and his relation to other social types can be determined clearly. It is seen that the poet draws a geda profile, sometimes indirectly through similes, contrasts, or metaphors, sometimes by directly depicting it. This process is called “characterization” in literature and “categorization” in sociology. Studying poems with a sociological framework not only contribute to a better understanding of the usage of characterization in literature it also helps us to understand how and to what extent literature is related to social life. The similarities between the concepts of “type character” of literature and “social type” of sociology will be shown practically; The functionality of preparing a “thematic glossary” in the process of determining the characters or social types from a literary work will be demonstrated.
Field : Eğitim Bilimleri; Filoloji
Journal Type : Uluslararası
Article Detail 
Similar Articles
Download PDF
Journal Information
Listen Paper
Cite
Print This Page
Share
Mendeley
