Abstract:

Bir milletin kültürel kodlarını içeren ve sözlü anlatılar olan masallarda oluştuğu yörenin dili, yaşayışı ve kültürel özelliklerine ait unsurları bulmak mümkündür. Bu bakımdan masallar kültürel belleğin gelecek kuşaklara aktarılmasında önemli işlevler üstlenir. Masal motifleri ise birçok masalda tekrarlanan, genellikle sıra dışı, olağanüstü özellikler taşıyan ve oluştuğu kültürün özelliklerini barındıran küçük unsurlardır. Bu bakımdan motifler kurgunun oluşmasında, olayların ve kişilerin ortaya çıkmasında, kültürel kodların taşınmasında etkili olmaktadır. Ayrıca bu motifler arasında sıkı sıkıya bir ilişki vardır ve bir motif diğer motifin ortaya çıkmasında aracı rol üstlenir. Bu çalışmada Motif Index’te bulunan yasak (tabu) motifi incelenmiştir. Öncelikle masal ve motif kavramları üzerinde durulmuştur. Daha sonra Pertev Naili Boratav’ın Zaman Zaman İçinde ve Az Gittik Uz Gittik kitapları incelenmiş ve bu kitaplarda yer alan, yasak motifleri içeren Bacı Bacı Can Bacı, Yedi Kardeşler, Dülger Kızı, Yıldırım Padişahı, Dünya Güzeli, Yeraltı Diyarının Kartalı adlı masallar incelenmeye çalışılmıştır. Bu anlatılarda yer alan yasak motiflerinin kültürel kodları taşıyıp taşımadığı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca olayların gelişmesine ve kişilerin çeşitlenmesine olan etkisi üzerinde durulmuştur. Vladimir Propp’un Masalın Biçimbilimi adlı eserinde belirttiği üzere yasağın mutlaka çiğnendiği görülmüştür. Yasağın çiğnenmesinden sonra kahramanın başına birçok bela gelmekte, kahraman bu belaları aşmak için imtihan/imtihanlara tabi tutulmaktadır. Böylelikle yasak motifi diğer motiflerin ortaya çıkmasında ve anlatıya diğer olay/kişilerin katılmasında etkili olmaktadır. Bunun yanında Anadolu masallarında yer alan yasak motiflerinin kültürel kodları içerdiği ve bu kodları taşıyıcılık işlevinde kullanıldığı tespit edilmiştir.

Keywords: