Özet:

II. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa ve ABD ile ilişkiler, Sovyetler ile olan gerilimlerin Türkiye’nin bölgesel politikalarını etkilediği görülmektedir. Özellikle ABD ile ilerletilen ilişkiler, Türkiye-İsrail ilişkilerine de yansımıştır. Başlangıçta Türkiye-İsrail ilişkileri bölgesel durumlar ve siyasi konjonktürden kaynaklı gelişmeler nedeniyle ilerleme gösterememiştir. 1949 yılında Türkiye’nin İsrail’i tanımasıyla başlayan Türkiye-İsrail ilişkileri, 1990’lı yıllara kadar İsrail’in Orta Doğu’da barış ve istikrarı olumsuz etkileyen politikaları ve şiddet eğilimli tavırları nedeniyle inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir. Bu süre zarfında bölgenin önemli bir aktörü olan Türkiye ile İsrail’i karşı karşıya getiren ve ikili ilişkileri derinden etkileyen gelişmeler yaşanmıştır. Bunlar arasında 1956 Süveyş Krizi, 1967 ve 1973 yıllarında yaşanan Arap-İsrail Savaşları ve 1970’li yıllarda Türkiye’nin Filistin Kurtuluş Örgütü ile olan yakın ilişkileri gibi gelişmeler sayılabilir. Literatürde, Türkiye-İsrail ilişkilerinde 1990’lı yıllar ikili ilişkilerin zirve yaptığı dönem olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde ABD’nin arabuluculuğunda başlatılan İsrail-Filistin barış görüşmelerinin etkisi ile Türkiye-İsrail ilişkilerinin ilerlemesi, diplomatik ilişkilerin yeniden büyükelçilik seviyesine çıkarılarak Tel Aviv büyükelçiliğine Ekrem Güvendiren’in atanması, diplomasi alanında yeni bir dönemin kapısını aralayan önemli gelişmelerdir. Diplomatik ilişkileri geliştiren iki ülkenin bundan sonra ilişkilerde “stratejik ortaklık” deyimini tercih ederek siyasi, askeri ve ekonomik alanlarda peşi sıra gelen antlaşmalar ile ilişkileri hızla geliştirdikleri görülmektedir. İlişkilerin bu denli gelişmesine ve ilgi çekici bir hal almasına rağmen, literatürde dönem ile ilgili arşiv ve gazete kaynaklı çalışmaların yeterli düzeyde olmadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle 1990-2000 yılları arasında yaşanan gelişmelerden hareketle dönemin geniş bir perspektifte incelenmesi ve kayda değer bir incelemenin ardından ikili ilişkilerin ortaya konulması elzem görülmüştür. Bu çerçevede çalışmada, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’nda bulunan Cumhuriyet Arşivi belgelerinden, Cumhuriyet Gazetesinden ve konu ile ilgisi olan tez ve makalelerden yararlanılarak, 1990-2000 yılları arasında gelişen Türkiye-İsrail ilişkilerinin siyasi, askeri ve ekonomik yönleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: