Abstract:

Problem Durumu: Tutumlar, bir kişiye, bir nesneye, bir olaya karşı olumlu veya olumsuz tepkide bulunma eğilimi olarak tanımlanabilir. Tutum konusunda 20 yy. ortalarından günümüze kadar farklı tanımlamalar yapılmıştır. Tutumların tanımlanması kadar ölçülmesi konusunda da çok sayıda bilimsel çalışmalar yürütülmüştür. Tutumların ölçülmesi konusunda davranışlardan çıkarımda bulunma, fizyolojik tepkilerden çıkarımda bulunma veya ölçek kullanma gibi yöntemler kullanılmıştır. Bu yöntemler içerisinde tutum ölçekleri, kullanım kolaylığı, zaman tasarrufu ve soyut kavramları ölçmedeki başarısı ile tutumların ölçülmesindeçok tercih edilen yöntemler olmuştur. Tutum ölçekleri hazırlanış ve kullanış şekillerine göre Likert, Thurstone, Guttman, Duygusal anlam ölçeği gibi farklı türlere ayrılmaktadır. Fen alanına yönelik tutumlar 20. yüzyıldan itibaren çoğu bilimsel çalışmanın konusu olmuştur. İngiltere ve ABD gibi gelişmiş ülkelerde fen derslerine yönelik ilginin azaldığının tespit edilmesinin üzerine fen alanına yönelik tutumların ölçülmesi konusunda önemli adımların atılmaya başlamıştır. Fene yönelik tutumların ölçülmesi çalışmaları birçok ülkede ulusal ve uluslararası boyutlarda sürdürülmüştür. Günümüzde de fen okuryazarı bireyler yetiştirilme hedefi, MEB Fen Bilimleri Öğretim Programı duyuş boyutunda tutumlara yer verilmesi, STEM yaklaşımının benimsenmeye başlaması nedeniyle fene yönelik ilginin arttırılmasının amaçlanması ve gelecekte ülkelerin ihtiyaç duyacağı mesleklerin fen ile ilişkili olması gibi pek çok fakör fene yönelik tutumların ölçülmesini gerekli kılmaktadır. Araştırmanın Amacı: Bu çalışmada fene yönelik tutum ölçeği (FYTÖ) geliştirilmesi, 5, 6, 7 ve 8. sınıf düzeyinde öğrenim görmekte olan öğrencilerin fene yönelik tutumlarının ölçülmesi amaçlanmıştır. Ayrıca çalışma farklı düzeyde yapılarak ise sınıf düzeyi ile fene yönelik tutum arasındaki ilişkinin araştırılması amaçlanmaktadır. Çalışmanın sonuçları, fene yönelik tutumların belirlenmesi ve tutumların istenilen düzeylere ulaşabilmesi için araştırmacılara, program hazırlayıcılara ve öğretmenlere yol gösterici olacağı düşünülmektedir. Araştırmanın Yöntemi: Bu ölçek geliştirme çalışmasında nicel araştırma yönteminin temel alındığı tarama modeli kullanılmıştır. Çalışmanın evrenini 2017-2018 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde bir il merkezinde bulunan üç farklı ortaokulda öğrenim gören öğrenciler oluşturmaktadır. Bu çalışmanın örneklemi 316’sı kız 375’i erkek olmak üzere toplam n= 691 öğrenciden oluşmaktadır. Ölçek geliştirme sürecinin ilk aşamasında ilgili ulusal ve uluslararası alan yazın incelenerek fene yönelik tutumların teorik altyapısı oluşturulmuştur. Aynı zamanda fen alanında daha önce yapılmış ölçek geliştirme çalışmaları ile MEB tarafından Öğretim Programı’nda tutumla ilişkili olarak yer verilen kazanımlar gözden geçirilmiştir. Uygulanma ve hazırlanma kolaylığı nedeniyle bu ölçek geliştirme çalışmasında Likert tipi ölçek kullanılmasına karar verilmiştir. Likert ölçeği, ölçeğin uygulanacağı grubun algılama ve ayırt edebilme düzeyineuygun olacağı düşünülen beş puanlı likert biçiminde düzenlenmiştir. Ölçekte yer alan maddeler, Fen Bilgisi Eğitimi alanında uzman iki kişi, Türk Dili ve Edebiyatı alanında uzman bir kişi ve iki Fen Bilimleri öğretmeni tarafından incelerek görüşleri alınmıştır. Uzmanlardan alınan dönütler doğrultusunda, doğrudan tutumları ifade etmediği belirtilen 8 madde ölçekten çıkarılmış ve diğer maddeler üzerinde önerilen düzenlemeler yapılmıştır. Revize edilen tutum maddeleri, ölçeğin uygulanacağı evreni temsil eden 60 kişilik bir öğrenci grubu tarafından olumlu-olumsuz-nötr şeklinde değerlendirilmiştir. Öğrenci grubu ile yapılan ön deneme sonucu maddelerde herhangi bir anlaşılmayan ifade olmadığı görülmüştür. Bu çalışma sonucu ölçekte 20’si olumlu, 20’si olumsuz toplam 40 maddenin kullanılmasına karar verilmiştir. Ölçekte yer alan 40 maddeye bir adet kontrol maddesi ilave edilerek pilot ölçekte toplamda 41 madde olması sağlanmıştır. Kontrol maddesi kullanılarak ölçekte yer alan maddelere rastgele cevap verenlerin ayırt edilmesi amaçlanmıştır. Kontrol maddesi “Bu madde ölçeği okuyarak cevaplayıp cevaplamadığınızı kontrol etmek için yazılmıştır. Eğer bu maddeyi okuyorsanız “4 no.lu kutucuğu işaretleyiniz.” şeklinde ölçeğin 20. madde olarak yer almıştır. Ölçek maddeleri üzerinde gerekli olan yazım, imla ve biçimsel düzenlemeler yapılarak ölçek pilot uygulama aşamasına hazır hale getirilmiştir. Ölçeğin pilot uygulaması 20’u 5. sınıf, 20’u 6. sınıf, 30’u 7. sınıf ve 20’si 8. sınıf olmak üzere toplam 95 kişilik bir örneklem ile gerçekleştirilmiştir. Pilot uygulama neticesinde kontrol maddesine beklenen seçeneğin işaretlenmediği ölçekler değerlendirmeye alınmamıştır. Pilot uygulama sonucunda elde edilen veriler SPSS 22.0 paket programına aktarılarak analiz edilmiştir. Ön deneme ve pilot uygulama aşamalarından elde edilen veriler sonucu nihai ölçekte 36 maddeye yer verilmiştir. Ölçeğe 20. madde olarak ölçeğin rastgele cevaplandırılıp cevaplandırılmadığını belirlemek adına kontrol maddesi ilave edilmiştir. Gerekli yazım, imla ve biçimsel düzenlemeler yapılarak ölçeğin nihai formu oluşturulmuştur. Oluşturulan nihai formun uygulanması neticesinde elde edilen veri setinde öncelikle kontrol maddesine “katılıyorum” cevabının verilmediği 50 ölçek örneklemden çıkarılmıştır. Elde edilen 691 ölçeğin verileri (363’ü AFA ve 328’i DFA çalışmalarında kullanılmak üzere ayrı ayrı aktarılmıştır) SPSS 22.0 ve LISREL 8.80 paket programlarına aktarılmıştır. Veriler, öncelikle faktör yapısının saptanması amacıyla Açımlayıcı Faktör Analizi’ne (AFA) tabi tutulmuştur. Ardından elde edilen yapının kabul edilebilir olup olmadığına ilişkin kanıt oluşturmak için Doğrulayıcı Faktör Analizi’ne (DFA) tabi tutulmuştur. Fene yönelik tutum ölçeğinden elde edilen puanların sınıf düzyine göre farklılaşıp farklılaşmadığını tespit etmek amacıyla ise veriler tek yönlü varyans analizine (Anova) tabi tutulmuştur. Araştırmanın Bulguları: Açımlayıcı Faktör Analizi sonucunda bir maddenin ölçekten çıkarılmasına karar verilmiştir. Temel bileşenler analizi ve Varimax döndürme tekniği sonucunda Fene yönelik tutum ölçeğinin dört faktörlü bir yapıya sahip olduğu görülmüştür. AFA sonucu elde edilen dört faktörlü yapının değerlendirilip doğrulanması amacıyla LISREL 8.80 paket programı kullanılarak DFA yapılmıştır. DFA sonucu ki-kare iyilik uyumunun serbestlik derecesine bölümü 2, RMSEA değeri 0.051, SRMR değeri 0.05, NFI değeri 0.93 ve NNFI, CFI ve IFI değerleri 0.97 olarak bulunmuş olup ölçeğin mükemmel uyuma sahip olduğunu göstermektedir. DFA sonucunda maddelerin sahip oldukları faktör ağırlıklarının .42 ile .88 arasında değişmekte olup anlamlı bulunmuştur. FYTÖ’de yer alan 36 maddenin güvenirliğine ilişkin kanıt oluşturabilmek amacıyla Cronbach Alpaha katsayısı hesaplanmıştır. Ölçeğin tamamından elde edilen Cronbach Alpha katsayısı .93 olarak bulunmuştur. Hoşlanma faktörü için hesaplanan iç tutarlık katsayısı .91, Güven faktörü için hesaplanan iç tutarlık katsayısı .74, Fayda faktörü için hesaplanan iç tutarlık katsayısı .76 ve İlgi faktörü için hesaplanan iç tutarlık katsayısı .72 olarak bulunmuştur. Sonuç ve Öneriler: Bu çalışma sonucunda geliştirilen Fene Yönelik Tutum Ölçeği, 36 maddeye (kontrol maddesi hariç) sahip ve 5’li likert biçiminde düzenlenmiştir. Örneklemden elde edilen veriler ölçeğin dört faktörlü bir yapıya sahip olduğunu göstermiştir. Ölçeği oluşturan faktörlerin her birinin ve ölçeğin tamamının güvenilirliği yüksektir. Veriler üzerinde sırasıyla gerçekleştirilen AFA ve DFA sonuçları oluşturulan yapının kabul edilebilir olduğu kanıtlamaktadır. Geçerliği ve güvenirliği kanıtlanmış olan bu ölçek geliştirme çalışması fen alanını kapsayan tutum öğelerinin tamamını kapsamaktadır. Fene yönelik tutum ölçeğinden alınan toplam puanların tek yönlü varyans analizi sonucu 5, 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin puanları arasında anlamlı bir farklılığın bulunmadığı görülmüştür.

Keywords: