Abstract:

Dinî inanmalar insanoğlunun hayatını yönlendiren ve bazen din dışı farklı unsurlarla birleşerek taassup boyutuna ulaşıp sınırlandıran olgulardır. Bu inanmaların bazıları tamamen dinî gerçeklere dayanırken bazıları dinî gerçekliklerle bezenmiş batıl inançlardan ibarettir. Gerek insanların günlük hayatlarındaki pratiklerde gerekse de halk anlatılarında yaşayan bu inanmalar yüzyıllardır halk arasındaki varlıklarını sürdürmektedir. Bu inanmaların bir kısmı millî hususiyetler göstermekte iken bir diğer kısmı evrensel hususiyetler taşımaktadır. Millî motifleri bünyelerinde barındıran inanmaların kimisi de aynı millet içerisindeki mezhepsel ve/veya meşrepsel farklılıklara göre değişiklik arz edebilmektedir. Türkler tarihleri boyunca farklı inanç sistemleri ile dinlere mensup ve komşu olmuş bir millettir. Günümüzde dahi Türklerin bir kısmı diğerlerinden farklı olarak İslam dışındaki dinlere mensuptur. Yine İslam dairesindeki Türkler de kendi içlerinde farklı mezhep ve/veya meşreplere dâhildir. Uzmanları tarafından Alevi, Bektaşi ve Kızılbaş gibi adlarla anılan Türkmenlerin bir kısmı da bu tip toplulukların önde gelenlerindendir. Bu üç terimin ayrımını yapmak ya da izah etmek çalışmamızın içeriğinin ötesinde bir konu olduğundan çalışma boyunca bu kavramlar genellikle birlikte anılacaktır. Bilindiği üzere dinî ya da dine bağlı inanmaların bir kısmı tabusal varlık ve davranışları doğurmaktadır. Bu varlık ya da davranışlardan bir tanesi de insanların etraflarında gördükleri hayvanlara dair geliştirdikleri inanma ve takındıkları tavırlardır. Türkler arasında kurt/bozkurt ve geyik, Batılı terminolojideki karşılığıyla totem, Türk fikir hayatındaki karşılığıyla hayvan ata/hayvan ana olarak kabul edilmiştir. Atalık ve analık hususiyetleri barındırmasa da Türkler arasında totem olarak kabul edilen hayvanlardan bir tanesi de tavşandır. Bu çalışmada Alevi-Bektaşi toplumların tavşana dair besledikleri inanma ve bu inanmalara bağlı takındıkları tavırların dünyadaki benzerleriyle mukayeseli şekilde arkaik kökenlerine inilmeye çalışılarak tavşana dair bu inanma ve tavırların günümüzdeki karşılıkları üzerinden tespitler ortaya konulacaktır. Bu yolla Türklerin tarih boyunca farklı inançlar üzerinden tavşana bakışı da gözler önüne serilecektir.

Keywords: