Özet:

Türk dilinin bilinen en eski sözlüğü olma özelliğine sahip Divanü Lügati’t-Türk, yazıldığı dönemin Türk toplulukları ile ilgili önemli ayrıntılara yer veren bir şaheserdir. Dil ve edebiyat açısından zengin örneklere sahip bu eserde bilhassa atasözleri ve şiirler önemli yer tutar. Bu yüzden bugüne kadar genellikle, sözcükler, atasözleri ve şiirler çalışılmıştır. Fakat, Divanü Lûgati’t-Türk’te yer alan tasavvufa dair kavramlar bugüne kadar müstakil bir çalışmada ele alınmamıştır. Tasavvuf, dinî bir yapıdır. Tasavvuf, bireyin öz varlığını terbiye etmesini sağlayan bir müessesedir. Genellikle ‘mistisizm’ kavramı ile birlikte anılır. Hatta bazen bu kavramın yerine kullanılır. Bu iki unsur birbirlerinin yerine kullanılıyor olsalar da kavram karşılıkları ve işlevleri bakımından birbirlerinden ayrıldıkları görülür. Türkler, tarih boyunca Şamanizm, Budizm, Hıristiyanlık, İslâmiyet gibi çeşitli dinleri kabul etmişlerdir. İnsanların ya da toplumların bir dinden başka bir dine geçişleri belirli bir süreci gerektirdiğinden eski inançlardan kopmak ve yeni inançları benimsemek çok kolay olmamaktadır. Kültürel süreklilik bağlamında değerlendirildiğinde, Türklerin İslâmiyet öncesi dönem inanç biçimlerini ve geleneksel manada birçok uygulamalarını İslâmiyet sonrası dönemde de büyük ölçüde korudukları görülür. Fikrî ve ruhanî yapının şekillenmesinde önemli bir rol oynayan tasavvuf, aynı zamanda, toplumların kültürünü oluşturan unsurlar içindedir. Bizim bu makalemiz, Türk dilinin bilinen en eski ve köklü sözlüğü olarak kabul edilen Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lûgati’t-Türk adlı eserindeki sözcüklerin, tasavvuf kavramlarını karşılamadaki yeterliliğini göstermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: