Özet:

Parti müfettişliği siyasi hayatımıza bir kurum olarak ilk kez İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin nizamnamesi ile girmiştir. Cumhuriyet Halk Partisi, parti müfettişliği kurumunu buradan alarak kendi bünyesine uydurmuş ve 1923 yılından itibaren parti teşkilatı içerisinde parti müfettişliği sistemini uygulamaya başlamıştır. 1925 yılında bütün ülke 14 parti müfettişliği mıntıkasına ayrılmış ve her birinin başına müfettişler atanmıştır. 1927 yılında parti müfettişlerine, parti teşkilatı içerisinde önemli görev ve yetkiler verilmiş, hatta bu yetkiler parti dışına da kaydırılmıştır. Öte yandan parti müfettişliği hiyerarşik bir denetim mekanizması olarak da düşünülebilir. Bu bakımdan parti müfettişliği sistemi parti-halk bütünleşmesinde de önemli bir konuma sahiptir. Zira parti müfettişleri, yurt çapında görev yaptıkları bölgelerde halkla birebir temas halinde olmuşlardır. Öyle ki, görev yaptıkları bölgedeki halkevlerini ve halkodalarının teftişinde de aktif biçimde rol almışlardır. Atandıkları görev bölgelerinde, merkez ve kazalarda parti teşkilatının yaptığı bütün faaliyetleri inceleyerek teşkilatla ilgili olumlu ve olumsuz izlenimlerini raporlarına aksettirmişlerdir. Beşinci Genel Müfettişlik hususuna gelince, bunun arka planı Osmanlı dönemine dayanmaktadır. Daha sonra cumhuriyet döneminde de ihtiyaca binaen ilki 1927 yılında olmak üzere beş farklı bölgede kurulmuştur. Bu çalışmada Hatay bölgesine atanan parti müfettişlerinin faaliyetleri ile Beşinci Genel Müfettişlik ele alınacaktır. Hatay vilayetinde CHP’nin kentte teşkilatlanması ve halkla etkileşimine değinilecektir. Bu etkileşimde rol alan parti müfettişlerinin Hatay’la ilgili değerlendirmeleri ve Beşinci Genel Müfettişliğin kurulması süreci çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Diğer yandan Beşinci Genel Müfettişliğin kurulmasının Hatay’a olan etkileri ortaya konulacaktır. Çalışmada ağırlıklı olarak Başkanlık Cumhuriyet Arşivi’nden yararlanmanın yanı sıra yerel ve ulusal basında yer alan haberlerden de istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: