Abstract:

Geçmişte SSCB’nin (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) parçası olarak tanımlanan beş ülkenin kapladığı alan, Orta Asya’dır. Bölge geçmişten bugüne gerek coğrafi önemi gerekse ona hâkim olan toplumların yönetim anlayışlarıyla hep gündemde kalmış ve inceleme konusu olmuştur. Aynı zamanda Orta Asya, Türk halklarının da ana yurdu olmuştur. Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan’dan oluşan beş eski SSCB ülkesi piyasa ekonomisi kurmaya çalışan geçiş ekonomileridir. Sovyetler Birliği’nin dağılması, daha sonra geçiş ekonomileri olarak tanımlanacak ülkeleri farklı arayışlara itmiştir. Merkezi planlama sisteminden piyasa ekonomisine dönüş bu yöntemle başlamıştır. Küreselleşmenin her geçen gün arttığı bir dünyada bu ülkelerin hantallaşmış kamu sektörleri önemli bir sorun teşkil etmekteydi. Birçok ülke bütçe açıklarını kapatmak, vatandaşlarının hayat standartlarını arttırmak ve daha yüksek büyüme hızına ulaşmak için kamu mülkiyetindeki teşebbüsleri özelleştirmeye başlamıştır. Özelleştirme toplumda devletin rolünü azaltmakta önemli bir yapı taşını oluşturmaktadır. Kumanda kontrol mekanizmasına dayalı merkezi planlı ekonomiden piyasa sistemine geçiş sürecinde özelleştirme uygulamaları tüm geçiş ekonomisine sahip ülkelerle aynı sonuca varmıştır. Geçiş sürecinde ülkeleri ekonomik anlamda zor süreçler beklediği gibi sosyal anlamda da huzursuzluklar bekler. Toplum refahını sarsıntıya uğratmadan ekonomik rejimlerin değişimi imkânsız denecek kadar güçtür. Amaç her ne kadar toplum refahını azaltmamak da olsa, geçiş ekonomilerinde devletin değişen görevleriyle toplumu etkileyen sorunlar baş göstermiştir. Sosyalist modelin analizi yapıldığı zaman bu modelin yapısında bulunan ve temelini oluşturan sistemin kendi iç dinamiklerinden dolayı kendi sonunu hazırladığı anlaşılmaktadır. Sosyalist ülkelerde 1960'lardan beri ortaya çıkan sistem için çözüm arayışları ve reform deneyimleri başarısız olmuştur. 1989 yılında SSCB komünist partisinin 27. kongresinde Mikhail Gorbaçov, ekonominin kısmi tedbirlerle düzeltilmesinin mümkün olmadığını belirterek, kapsamlı ekonomik reformlar başlatmasını önermiştir. Bugüne dek dış dünyaya kapalı şekilde yaşayan Orta Asya ülkeleri için politika değişikliği de şarttır. Geçiş ile birlikte bu ülkeler dış politikalarında hukuki ve stratejik bir düzenleme yapmak zorunda kalmışlardır. Toplumun ekonomik anlamda güvence altına alınması, şeffaf rekabetin uygulanarak monopolleşmeye ve oligopolleşmeye karşı savaşılması gerekliliği doğmuştur. Bu araştırma, Orta Asya ülkelerinin piyasa ekonomisine geçiş sürecinde karşılarına çıkan sorunlar bilimsel ve sosyal araştırmalara, ekonomik ve hukuki düzenlemelere, örnek olaylara dayanarak ele alacaktır. Araştırmanın kapsamı Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan’dan oluşan beş ülkedir. Araştırmanın yöntemi analitik olacaktır. Araştırmada hedeflenen katkı, geçiş sürecinde karşılaşılan sorunlar üzerinde belirlenmiştir.

Keywords: