Özet:

XV.-XIX. yüzyıllardaki beş asırlık zaman diliminde Trabzon Şehrinin nüfusu, içe ve dışa yönelik iskân politikaları, Müslim ve gayr-i Müslimlerin nüfus içindeki oranları, nüfusun yükseliş ve düşüşüne etki eden olayların ne olduğu, din değiştirmenin (ihtidanın) Müslüman nüfusun artışına önemli bir etkisinin olup olmadığı Tahrir Defterleri, Avârız, Şeriyye Sicili ve Nüfus Defteri kayıtları ile diğer arşiv kaynakları ve dönemin seyyahlarının verdiği bilgilere dayanılarak ve yapılan ilmi araştırmalar değerlendirilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır. Nüfusun artış ve düşüşüne neden olan olayların başında sürgün, içe ve dışa yönelik iskân politikaları ile savaşlar nedeniyle zorunlu göçler, yangınlar, otorite boşluğundan kaynaklanan kaos ortamı, yöneticilerin ve eşkıyanın halka yönelik zulümleri, savaşlar nedeniyle salınan ağır vergilerin getirdiği yük, enf-las¬yo¬nun oluşturduğu iktisadi buhranlar in¬san¬la¬rı iş ara¬ma¬ya yönelttiği ve¬ya da¬ha gü¬ven¬li böl¬ge-ler¬de ya¬şa¬ma ar¬zu¬sunun gö¬çü zor¬la¬dığı tespit edilmiştir. Ka¬zak kor¬san¬la¬rı¬nın bas¬kın¬la¬rı ve ve¬ba ve kolera gibi salgın hastalıkların da nü¬fu¬sun azal¬ma¬sı¬na ve da¬ğıl¬ma¬sı¬na önemli etkisi olmuştur. Şehrin Müslüman Türk kimliğini öne çıkarmasında ihtidanın önemli bir etkisinin olmadığı ortaya çıkmıştır. Trabzon şehrinde yaşayan Müs¬lü¬man Türk nü¬fu¬su¬nun bü¬yü¬me¬si; Os¬man¬lı Dev¬le¬ti sı¬nır-la¬rı dâ¬hi¬lin¬de bu¬lu¬nan şe¬hir ve ka¬sa¬ba¬lar¬dan ge¬ti¬ri¬len Müs¬lü¬man Türk nü¬fu¬su yanında Çep¬ni, Ak-ko¬yun¬lu, Dul¬ka¬dir¬li ve Ka¬ra¬man¬lı Türk¬le¬ri¬nin böl¬ge¬ye yer¬leş¬ti¬ril¬me¬si ve özellikle XIX. asırda Kırım, Kafkasya ve Batum’dan sürülen Müslümanların şehre yerleştirilmesinden kaynaklandığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: