Abstract:

Halk edebiyatı ürünleri içerisinde yer alan fıkralar, halkın değerlerini ve inançlarını yansıtmada etkin role sahiptir. En eski dönemlerden günümüze kadar Türk halkının dünya görüşünü, yaşam felsefesini, zevkini yansıtmakta önemli bir yer tutan fıkralar, konuları ve anlatım şekilleriyle halkın mizahi yönünü ortaya çıkarmakta, halkı güldürürken düşündürmektedir. Fıkralar aynı zamanda insan hayatına renk katmakta ve iletişimi zenginleştirmektedir. Fıkralar, yoğun bir anlatım gücüne sahiptir. Bazen saatlerce anlatılacak konuların sadece bir fıkrayla özetlendiği görülebilir. Fıkralar, yaşanan hayattan izler taşımaktadır. Günlük hayatta karşılaşılabilecek olayların hemen hepsini fıkralarda görebilmek mümkündür. Diğer konular gibi siyasi ve sosyal konular da fıkralar içinde yer almaktadır. Dönemin devlet adamları, bu devlet adamlarının yönetim anlayışları ve halkın bu konulara bakışı/değerlendirmeleri fıkralarda rahatlıkla görülmektedir. Bu yönüyle fıkralarda insan-toplum-devlet ilişkileri belirgin bir şekilde yer tutmaktadır. Çoğu fıkranın konusunu yöneten sınıf ile yönetilen sınıf arasında yaşanan olaylar/çatışmalar oluşturmaktadır. Yöneten-yönetilen ilişkisinde yaşanan ve çoğunlukla yönetilen grubun yanında olup onların sıkıntılarını dile getiren olaylar, her daim insanların ilgisini çekmiştir. Halk; çekindiği, korktuğu ya da dile getiremediği konuları fıkra kahramanlarının ağzından söylemektedir. Toplumdaki adaletsizlik, haksızlık, cahillik, baskı, yasak, din istismarı gibi konular, fıkralarda eleştirilmekte ve bu yanlışlardan hareketle kıssadan hisse çıkarma hedeflenmektedir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde -özellikle duraklama döneminden itibaren- yoğun şekilde uygulanmaya çalışılan içki yasağının halka yansıması, yasağın uygulanmasında karşılaşılan güçlükler ve uygulanan cezalar, dönemin önemli tiplerine (Bektaşî ve Bekri Mustafa) bağlı olarak anlatılan fıkralar ekseninde incelenmeye ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Keywords: