Abstract:

Klasik Türk şiirinin her döneminde şair kadınlara rastlanmaktadır. XIX. yüzyıla gelindiğinde,  şiir söyleyen ve divan sahibi olan kadınların sayı olarak daha da arttığı görülür. Leylâ Hanım, Şeref  Hanım, Sırrî Hanım, Nakıyye Hanım, Âdile Sultan, Ayşe İsmet Hanım, Ferîde Hanım, Çeşm-i Âfet  Hanım söz konusu şairelerden bazılarıdır. Şiirleriyle bir yandan geleneğin kurulu zincirine eklemlenirken,  bir yandan da kendilerine özgü bir alan yaratmışlardır. Divanlarındaki birçok beyitte hem  kendilerinden önceki kadın şairleri anmışlar, hem de kendi çağdaşları olan şair kadınlara yer vermişlerdir.  Bu durum, XIX. yüzyıl klasik Türk şiirinde -âdeta bir grubun temsilcisi olarak- kendilerini  nasıl konumlandırdıklarını da göstermektedir. Var olan düzenin ileri halkaları olarak düşünülebilecek  kadın şairler, bu makaleye metinlerarası boyutta konu olmaktadır. Yazınsal eleştiri yöntemlerinden  biri olarak metinlerarasılık, iki ya da daha fazla metin arasındaki açık ve/veya kapalı alışverişleri kapsar.  Bir yazarın/şairin başka bir yazardan/şairden belli bir amaçla aldığı metinler (parça, sözcük vb.)  anlamsal veya biçimsel dönüşümlerle her defasında yeni bir zaman ve uzamda yeniden üretilir. Klasik  şiirde deçok nazireler, hatta telmih tazmin ve bazı musammatlar da sahip oldukları niteliklerle  metinlerarasılık kavramını karşılarlar. Nitekim Divan şiirinde metinlerarası ilişkiler üzerine yapılmış  pek çok bilimsel inceleme mevcuttur. Bu makale ise, özel olarak XIX. yüzyıl şiirindeki metinlerarası  ilişkilerin kadınlararası hâlini göstermeye çalışacaktır. Örneklem alanı oluşturulurken sekiz kadın şairin  divanına ulaşılmış, bunlardan altı tanesinin konuyla ilgili malzeme verdiği tespit edilmiştir. Şair  kadınlar arasındaki metinlerarası alışveriş, telmih nazire tahmis müstezad yoluyla, ortakbirliktelik  ilişkileri (gönderge, alıntı), yenidenyazma işlemi ve yanmetinsellik ile üstmetinsellik üzerinden gerçekleşmektedir.  Bu unsurların tek tek yer aldığı örnekler olduğu gibi, birkaçının bir arada olduğu örnekler  de görülmektedir. Seçilen şiirler, çağın klasik edebiyatındaki bu kadınlararası alanda meydana gelen  metinlerarası alışverişlere dair belirgin izler taşımaktadır.

Keywords: