Özet:

XV. yüzyıl sonlarında Osmanlı Devleti tarafından fethedilen Batum, yaklaşık 500 senelik bir Türk hâkimiyetinden sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı neticesinde imzalanan Berlin Antlaşması ile Rusya’ya bırakıldı. Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı sırasında Rus ihtilalleri ile oluşan şartlarla Nisan 1918’de Batum’u tekrar ele geçirse de, savaştan sonra imzaladığı Mondros Mütarekesi ile bölgeyi tahliye etmek mecburiyetinde kaldı. Mütarekeden sonra şehirde İngiliz işgal süreci başladı. Ancak Bolşeviklerin Kafkasya’da ilerlemeleri ve muhtelif nedenlerle İngilizler de Temmuz 1920’de birliklerini Batum’dan tahliye ederek, şehri Gürcülere teslim ettiler. Anadolu’da Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğinde teşkilatlanan Türk Millî Mücadelesi’nin hedeflerinden birisi de Elviye-i Selâse’nin bir parçası olan Batum’a yeniden sahip olmaktı. Zaten Millî Mücadele’nin önemli unsurlardan birisi olan Misak-ı Millî sınırları Elviye-i Selâse’yi de kapsamaktaydı. Bu amaçla Ermenistan Harekâtı dâhilinde Türk birlikleri Ekim 1920’de Kars’ı ele geçirdi. Gürcistan’a Sovyet Rusya ve Türkiye aynı zamanlarda savaş ilan etti. Türk birlikleri Şubat 1921’de Ardahan’ı aldığı sıralarda Bolşevikler de Tiflis’i ele geçirerek Sovyet Gürcistanı’nı tesis ettiler. Batum için ise Sovyet Rusya ile Türkiye bir yarış içerisine girdi ve sonunda Türkler 11 Mart 1921’de Batum’u işgal ederek, mülkî teşkilat kurmaya çalıştılar. Böylece Batum’da son Türk idaresi tesis edilmeye başlandı. Ancak bu durum uzun sürmedi ve 16 Mart 1921 tarihinde Türkiye ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Batum bazı tavizler karşılığında Sovyet Gürcistanı’na bırakıldı. Bu çalışmada ATASE Arşivi, İngiliz Arşivi, Rus Arşiv materyalleri, dönemin Türk, Gürcü ve batı basını ile ikinci el kaynaklar incelenerek Türklerin Mart 1921’de Batum’daki son idaresi ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: