Özet:

Karayca, günümüzde yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Türk lehçelerinden biridir. Bugün çok az sayıda konuşuru bulunan Karayca, artık gündelik yaşamda kullanılan bir dil olmaktan çıkmıştır. Karaylar, mensup oldukları dinin de etkisiyle genellikle izole bir hayat sürmüşler ve böylelikle dillerinin özelliklerini uzun süre muhafaza edebilmişlerdir. Kıpçak grubu lehçelerinden biri olup üç ağzı olan Karaycanın yazı dilinin Troki ağzına dayandığı kabul edilmektedir. Karayca gerek “kendi içindeki özellikler”, gerek “taşıdığı arkaik özellikler”, gerekse Kıpçakçanın yanı sıra “Oğuzca ile bazı paralellikleri” bakımından son derece ilgi çekicidir. Bu sıra dışı özelliklerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz: Karaycanın kendine has özelliklerinden belki en önemlisi sözdiziminde görülmektedir. Genel olarak devrik cümle yapısının hâkim olduğu Karaycada kelime gruplarında da devrik yapı yaygındır. Sayı adlarıyla oluşturulan sıfat tamlamalarında ismin çokluk eki almaması genel Türk dilinin kuralıyken bu durumda Karaycada çokluk eki kullanılabilmektedir. “Zamir+es”, “zamir+de” gibi belirsizlik zamiri yapan özel yapılara sahiptir. Karaycada Eski Türkçe bazı unsurlar korunmuştur: ıy- ‘göndermek’, yer-sub ‘vatan’, kol- ‘istemek’ vb. Bunun yanı sıra, Eski Türkçede sıfat tamlaması tarzında kurulan bazı isim tamlamaları (Türk bodun ‘Türk milleti’) Karaycada da aynı yapıdadır (koyanlar ulus ‘tavşan halkı, tavşanlar’. Bir Kıpçak lehçesi olmasına rağmen Karaycanın Oğuzca ile paralellikleri de vardır. Bazı kelimeler için Kıpçakça değil de Oğuzca olan sözler tercih edilmiştir (Kıpçakça: tüşün- / Oğuzca: a?la-; Karaycada kullanılan şekil: anla-). Birinci teklik kişi zamirinde ilgi ekli çekimin -m’li (menim) olması, ‘bu’ zamirinin başındaki ‘b’ sesinin hâl ekleriyle çekimlenirken ‘m’ye dönmemesi (bunça, bunda) bu paralelliklerdendir.<

Anahtar Kelimeler: