Abstract:

İran Türkleri yazılı edebiyattan çok sözlü edebiyat ürünlerine sahip olan bir topluluktur. Bu coğrafyada büyük Türk nüfusunun varlığı zengin şifahi halk edebiyatını ortaya koymuştur. Sözlü kültür geleneğimizin önemli kolunu oluşturan ozan-âşık, uygarlığımızın derinliklerinden kuşaktan kuşağa aktaran Türk kültürünün eşsiz varlıklarıdır. Milli edebiyatın önemli yapıtı olan destan ve hikâyeler ozanların halefi sayılan âşıklar tarafından günümüze ulaşmaktadır. Milletlerin toplumsal gen kodlarını taşıyan sözlü kültür ürünlerinio milletin dünyayı algılayışı ve bakışını içermektedir. Milli bilinç ve milli kültür ögeleri bu kültürel olgularla nesilden nesile aktarılarak günümüze gelmiştir. Ozan- âşık destan anlatma geleneği de bu kaynaktan beslenmiştir. Tarih boyunca milli destanlardan ilham alarak milli benliğini ortaya koymuş toplulukları görmekteyiz. Âşıkların sözlerinde Türkçenin (Azerbaycan Türkçesinin) en temiz ve en doğru ‎şeklini bulabiliriz. Şiirlerinde Türkçenin yapısına uygun olan hece ölçüsünü ‎kullanmalarının yanı sıra sözlerinde ifadelerinde Türkçenin söz dizimi ve yapısına uygun ‎şeklini görmekteyiz. Bugün bile çeşitli Türk topluluklarında ozanlar destan söyleme ‎geleneğini sürdürmektedir. Bu geleneğin Azerbaycan bölgesinde de önemli yeri vardır. ‎ Ȃşıkların anlattığı destanlar ister konu ister dil yönünden milli bilinç üzerine etkileri büyüktür. Kazak Türklerinin Alpamış Destanı, Kırgız Türklerinin Manas Destanı ve İran Türklerinde Şikâri Destanı milli biliç, milli benliği yüceltmektedir. Bu yazımızda İran sınırları içinde yaşayan Türklerin genel konumuna değindikten sonra Azerbaycan Türklerinin âşık geleneği hakkında bilgi verilecek. Bu geleneğin sözlü kültürde önemi vurgulanarak milli bilinç üzerindeki etkisi üzerinde durulacaktır.

Keywords: