Özet:

Halkbilimi alanında efsane türünün bir alt kategorisi olan toponimik efsaneler, bir yerin kültürel ve tarihsel önemini yansıtan, yerel halkın inançları ve hikâyeleriyle ilişkilendirilen değerli kültürel miraslardır. Toponimik efsaneler, yer adlarının derinliklerinde saklı hikâyelerdir. Bu efsaneler, isimlerini aldıkları yerlerin tarihine ve kültürel bağlamına ışık tutar. Bir yerin özünün yansıması olan yer adı efsaneleri, coğrafyanın dokusunu besleyerek bir bölgenin benzersizliğini ortaya çıkarır. Tarihin izlerini taşıyan bir arkeolog gibi, geçmişin sırlarını çözmek ve yerel kültürün köklerini anlamak için bize benzersiz bir pencere açarlar, fakat folklor disiplini içinde bu alt kategori yeterince çalışılmamıştır. Oysa, toponimik efsanelerin araştırılması kültürel, tarihsel, dilbilimsel, coğrafi ve ekolojik alanlarda bilimsel verilerin sunulmasıyla birlikte kültürel mirasın korunmasına ve değerlendirilmesine katkı sağlayacaktır. Ayrıca, farklı bölgelerdeki benzer efsanelerin karşılıklı ilişkisini ve bir milletin kültürünü bütünsel bir şekilde değerlendirmek için önemli bir araçtır. Bu ilişki iç uyumu, ulusal birliği ve tarihsel derinliği yansıtarak milletin millî kültürünü aydınlatmaktadır. Çalışmanın amacı, Kazak Türklerinden alınan iki toponimik efsane metni vasıtasıyla Türk kültürüne bütüncül bir bakış açısı geliştirmektir. Araştırmanın örnekleminde bulunan “Kız Kulesi” ve “Kırk Kız” efsaneleri hem Kazak Türkleri hem de diğer Türk halkları arasında mevcuttur. Her iki efsane, kategorik olarak toponimik alt kategorisine aittir. Metinler, varyantları ve tarihî arka planıyla birlikte ele alındığında içerdiği motifler ve anlatı modeli bakımından önemli ölçüde benzerlik göstermektedir. Bununla beraber anlatıyı oluşturan ögeler, Türk kültürü açısından incelenip yorumlandığında kültür içi tutarlılığa sahip olduğu tespit edilmiştir. Birbirinden uzak ve farklı kültürlerle etkileşime geçmiş Türk halklarının aynı efsanelere neredeyse aynı motiflerle sahip olması kültürel birliğin korunduğuna işaret etmektedir. “Kırk Kız” ve “Kız Kulesi” efsaneleri, toponimik kategoride Türk kültürüne tarihsel bir ışık tutuyor. Bu efsaneler, zengin motifleri ve anlatı ögeleriyle Türk halkının kültürel mirasını ve tarihsel arka planını yansıtıyor. Türk kültürünün derin köklü geleneklerini, inançlarını ve değerlerini önemli kültürel semboller olarak temsil ediyor. Bu efsanelerin ortaya konmasıyla zaman içinde Türk kimliğini şekillendiren tarihsel, sosyal ve kültürel dinamiklerin derinliğine anlaşılması sağlanabilir.

Anahtar Kelimeler: