Özet:

Tasavvuf düşünce tarihinde cennet arzusu veya cehennem korkusuyla ibadet etmek eleştirile gelen bir tutumdur. Sûfîler cennet arzusuyla ibadet edeni rüşvetle iş yapan çocuğa cehennem korkusuyla ibadet edeni ise dayak yeme korkusuyla iş yapan köleye benzetirler. Bu tutum bazen daha da ileri bir seviyeye ulaşır: Allah’la birlikte olmadıktan sonra sûfî için cennet bile anlamsızlaşır. Sûfî, O’nun rızası mevcut ise cehennemde bulunmaktan bile çekinmez hale gelir. Bu anlayış, tasavvuf ehlinin cennet ve cehennemi yahut dinî ögeleri hafife aldığı şeklinde bir ithama yol açmıştır. Ancak çalışmada ortaya konacağı üzere sûfîlerin cennet ve cehennem tasavvurlarının dinî öğretiye muhalif olduğunu söylemek doğru değildir. Bilakis genellikle şiirsel ifadelerle ortaya konan bu görüşlerin sebebi mutasavvıfların, kulluğu herhangi bir karşılık beklemeksizin ihlas merkezinde inşa etme arzularıdır. Cennet ve cehennem anlayışında tasavvufî metinlerde dile getirilen diğer bir düşünce ise Allah’ın tüm insanları cehennemden kurtarması karşılığında sûfînin kendisinin cehennemde yanmaya razı olmasıdır. Böyle bir sûfî cennet arzusundan tamamen geçtiği gibi halka olan merhametinin bir tezahürü olarak başkası yerine cehennem azabını da göze alır. Bu çalışmada Anadolu tasavvufî kültürünü besleyen iki önemli sûfî şâir Yûnus Emre ve Kemal Ümmî’nin cennet ve cehennem anlayışları incelenecek, cennet ve cehenneme dair görüşlerinin tasavvufî düşüncedeki yeri tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler: