Abstract:

Folklor metinleri zaman akışı ve coğrafî farklılık içinde anlatıldığı coğrafyaya yerleşir. Fiziki ve kültürel coğrafyaya yerleşemeyen metin sözlü gelenekte yaşama şansı bulamaz. Bu çalışmada epik anlatıdan halk hikâyesine dönüşerek yerelleşen Bey Böyrek anlatısının Kastamonu örnekleminde anlatı geleneği içinde sürekliliğini sürdürürken nasıl değiştiği metinlerarasının bakış açısıyla sorgulanacaktır. Metinlerarasılık açısından iki metnin incelenmesinin çeşitli yöntemlerinden birisi ana-metinselliktir. Ana-metinsellik Genette’in palempsest imgesi altında önerdiği ötemetinsellik çeşididir. Bir metnin daha önce yazılmış metinlerle ilişkisini adlandırmak için kullanılan palempsest metinler arasında süreklilik düşüncesini öne çıkarır. Palempsestin bu özelliğinden yola çıkarak halk hikâyesi olarak anlatılmakta olan Bey Böyrek anlatılarına palempsestin kavramlarıyla yaklaşmak bu sürekliliği görmemizde yardımcı olacaktır. Böylece, yerelleşerek Kastamonu’da anlatılmaya devam eden Bey Böyrek anlatılarının ana-metin düzleminde biçimsel ve anlamsal dönüşümlere uğrayıp uğramadığı; yerel bir sürekliliğin ve değişimin seyri görülebilecektir.Çalışmada Arslanoğlu’ndan derlenerek 1944’te yayımlanan metin ile Yazan’dan 2005 yılında derlenen metinler incelenecektir. Yazan derlemesi ana-metin, Arslanoğlu yayını alt-metin olarak belirlenmiştir. Kastamonu’da yerelleşerek anlatılmakta olan ve farklı zamanlarda derlenen Bey Böyrek hikâyesi ana-metinlerin ciddi düzende dönüşümü açısından incelendiğinde aynı türde halk hikâyesi , aynı yerde Kastamonu ; ancak farklı zamanlarda, farklı anlatıcılardan derlenen anlatılarda biçimsel ve anlamsal dönüşümlerin olduğu görülmüştür. Bu dönüşümler daha çok düzyazılaştırma ve özlülük olmak üzere biçimsel; motif düzeyinde olmak üzere anlamsal dönüşümlerdir. Söz konusu dönüşümler anlatının eş metinlerinin hangi düzeyde farklılaştığını göstermektedir. Meydana gelen biçimsel ve anlamsal dönüşümlerin sebebi bağlamın değişmesidir. İncelen eş metinlerdeki bağlamsal değişiklik anlatıcı, dinleyici, zaman ve mekân etrafında meydana gelen değişikliklerdir. Kültür unsurlarının sürekliliğini sağlamanın yolu onların güncele taşınması olduğu görüşünden hareketle halk anlatılarının söylemlerarası/metinlerarası bir süreçle güncelliklerini koruyabileceklerini söyleyebiliriz. Halk anlatısı eş metin ve benzer metinler yoluyla güncele taşınır. Söylemlerarası ve metinlerarası bakış toplumsal kimliğin temel simgelerini canlı tutma işlevine sahiptir. Bey Böyrek anlatıları eş ve benzer metinler oluşturarak Kastamonu özelinde güncelliğini korumaktadır. Millî düzeyde güncelliğini korumaları ise metinlerarası süreçte ele alınarak yeni metinlere dönüştürmeleriyle mümkün olabilir.

Keywords: