Özet:

Kâinattaki gizemi ve karmaşıklığı barındıran gökyüzü, yıldızlar, burçlar, gezegenler ve diğer kozmik unsurlar edebiyatın ilgi odağı olmuştur. Kozmik unsurlara dair merakını şiirleriyle açığa vuran 15. yüzyılın meşhur şairi Ahmed Paşa’nın “Üstüne” redifli kasidesinde gök cisimleriyle ilgili çeşitli bilgiler verilmiştir. Birtakım edebî sanatlardan yararlanılarak kozmik unsurların ele alınış şekli üzerinde durulmuştur. Kozmik okyanus olan gökyüzü, farklı benzetmelere konu olmuştur. Fatih Sultan Mehmet’i övmek için yazılan kaside, dönemin sosyal ve kültürel olaylarının, devletin yönetim şekli ve işleyişinin, toplumun yaşama biçimi ve inançlarının kozmik olarak işlenmesi bakımından önemlidir. Kaside, 21 Mart’ta Nevrûzla birlikte ilkbaharın gelmesiyle burçlar kuşağının on iki eşit parçaya bölünmesi, gök kürelerinin birbirine göre konum alırken oluşturduğu musikî eşliğinde yapılan çalgılı çengili eğlence meclisi, Güneş’in Nevrûz’da Hamel burcunda olması itibariyle padişahın zaferine delâlet etmesi, padişahın kozmik bilgiyle ve marifet ilmiyle devleti yönetmesi gibi konular etrafında şekillenmiştir. Bahar tasviriyle gelişen kaside siyaset bilimi, coğrafya, musikî, ilm-i nücûm ve tasavvuf gibi çeşitli ilimlere ait bilgileri içermektedir. Kozmik ifade gücü içeren kasidede beyitlerin anlam dünyasına inilerek şiirin daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır. “Üstüne” redifli kasidede anlama dayalı şerh yönteminden yararlanılmıştır. Söz konusu çalışmanın birçok ilim dalına ait kozmik bilgiler içerdiği görülmüş, işlediği zengin konular sayesinde farklı bakış açılarının kazanılmasına imkân sunduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: